Ορθόδοξο ημερολόγιο - ο Άγιος Ιωάννης Κουκουζέλης και ο Όσιος Ρωμανός ο Μελωδός

Τοιχογραφία στην εκκλησία της Αγίας Κυριακής, που παριστάνει τον Άγιο Ιωάννη ΚουκουζέληΦωτογραφία: Έλκα Γιόντσεβα

Η πρώτη Οκτωβρίου είναι η ημέρα της εορτής του μεγάλου ψάλτη και μουσικού διδασκάλου, Αγίου Ιωάννη Κουκουζέλη, που γεννήθηκε το 1280 από Βουλγάρα μητέρα, και του Όσιου Ρωμανού του Μελωδού.

Το όνομα του Κουκουζέλη ή Αγγελόφωνου (ή Καλλικέλαδο), όπως αποκαλούσαν τον μεγάλο βυζαντινό ψάλτη και δάσκαλο- μουσουργό, έμεινε γραμμένο στη μουσική ιστορία. Ο βίος του, αντίγραφο του οποίου φυλάσσεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου στη Σόφια, γράφτηκε στα τέλη του 14ου αιώνα. Στο βίο του αναφέρεται πως έφτασε στο μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου στο Άγιο Όρος, ντυμένος με τρίχινο μανδύα και ζήτησε να γίνει βοσκός. Λόγω των ικανοτήτων του στην ψαλτική, εστάλη στη μουσική σχολή της Κωνσταντινούπολης για να σπουδάσει και να τελειοποιηθεί. Τις ικανότητές του ανακάλυψε ο αυτοκράτορας, ο οποίος πολύ τον θαύμασε. Ο Κουκουζέλης προτίμησε το μοναχικό βίο και αποσύρθηκε στο μοναστήρι της Μέγιστης Λαύρας, όπου δούλεψε και πάλι σαν βοσκός. Σύμφωνα με τη μαρτυρία ενός ασκητή, ο Κουκουζέλης έψελνε τόσο όμορφα που οι τράγοι σταματούσαν να τρώνε για να τον ακούν. Κάποια άλλη φορά, όταν έψαλλε σε ολονύκτια αγρυπνία και μόλις τελείωσε το “Άξιον εστί...”, είδε έκπληκτος μπροστά του την Παναγία, η οποία τον ευχαρίστησε και ταυτόχρονα του έβαλε στο χέρι ένα χρυσό φλουρί, επειδή έψαλλε τον ύμνο της ταπεινά και κατανυκτικά. Ο Όσιος δεν προσπαθούσε να εντυπωσιάση κάνοντας επίδειξη των φωνητικών του ικανοτήτων, αλλά έψαλλε φυσικά, ήρεμα και ένοιωθε τα ιερά κείμενα ως τα κατάβαθα της ψυχής του.

Προσευχόταν ψάλλοντας και έψαλλε προσευχόμενος και γι’ αυτό συνάρπαζε τούς ακροατάς, παράλληλα όμως προξενούσε στις ψυχές τους κατάνυξη και διάθεση για προσευχή. Ο αυτοκράτορας, αν και έμαθε που βρίσκονταν ο άγιος, σεβάστηκε την επιθυμία του να μονάσει και δεν τον υποχρέωσε να εγκαταλείψει το Άγιο Όρος. Εικόνα του που τον παρουσιάζει περικυκλωμένο με τα μουσικά του σύμβολα- τα νεύματα, φυλάσσεται στο μοναστήρι της Μέγιστης Λαύρας.

Ο Άγιος Ιωάννης Κουκουζέλης δημιούργησε μια πιο απλοποιημένη, σε σύγκριση με την κλασική Βυζαντινή, μουσική γραφή, η οποία φέρει το όνομά του. Τα μουσικά χειρόγραφα του αγίου φυλάσσονται στις Βιβλιοθήκες της Κωνσταντινούπολης, της Θεσσαλονίκης, των Αθηνών, του Άγιου Όρους, του Βατικανού, του Παρισιού, της Βιέννης και άλλων πόλεων. Πολλά από τα τροπάριά του, που φέρουν στοιχεία της βουλγάρικης μουσικής και είναι ζωντανές ακόμα και σήμερα, ηχούσαν στο ναό της αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.

---------------------
Ο Όσιος Ρωμανός ο Μελωδός έζησε στην περίοδο του 5ου και την αρχή του 6ου αιώνα, κατά την 2η Περίοδο της Ιστορίας της Βυζαντινής Μουσικής και είναι ο ονομαστότερος ποιητής Κοντακίων. Ο Ρωμανός ήταν αγράμματος διάκονος, και πιστός χριστιανός, τον οποίο πολύ αγαπούσε ο πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης Ευθύμιος. Η αγάπη αυτή προξένησε το φθόνο των υπόλοιπων. Λέγεται ότι κατά την νύκτα της Εορτής των Χριστουγέννων έτυχε να κοιμηθεί κοντά στον άμβωνα. Τότε εμφανίσθηκε σ' αυτόν η Θεοτόκος, και του επέδωσε ένα κοντάκιο, το οποίο αφού έφαγε αμέσως αξιώθηκε του χαρίσματος, δηλαδή έγινε μουσικός και καλλίφωνος, ενώ ο ίδιος ήταν άμουσος παντελώς και αηδής κατά την φωνή. Αμέσως αφού εποίησε το «Η Παρθένος σήμερον τον υπερούσιον τίκτει», το έψαλε από τον άμβωνα, αποσπώντας τον θαυμασμό των πιστών. Ήταν το πρώτο του Κοντάκιο και ακολούθησαν αλλά χίλια από τα οποία διακρίνονται και τα εξής, «Επεφάνη σήμερον», «Τα άνω ζητών», «Την εν πρεσβείαις ακοίμητον Θεοτόκον», «Ως απαρχάς της φύσεως» και άλλα. Ο Ρωμανός χειροτονήθηκε διάκονος και άρχισε να διδάσκει αυτούς οι οποίοι, μέχρι πρότινος τον κατηγορούσαν για την άγνοιά του. Πέθανε το 510 σε σεβάσμια ηλικία.