Οι Μελωδοί & οι Υμνογράφοι της Εκκλησίας

Ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ἱερεμίας Β΄, ὁ ἐπικληθείς Τρανός, ἐγεννήθηκε, τό 1536, στήν Ἀγχίαλο καί ἐμορφώθηκε κοντά στούς Μητροπολίτες Μονεμβασίας Ἱερόθεο, Τυρνόβου Ἀρσένιο καί Ναυπάκτου Δαμασκηνό, ὡς καί στούς Ματθαῖο Κρητικό καί Θωμᾶ Ἐλεαβοῦλκο, στή συνέχεια δέ μέχρι τέλους τοῦ βίου του ἐπιδόθηκε σέ θεολογικές καί ἄλλες μελέτες.

IΕΡΕΜΙΑΣ Β΄ Ο ΤΡΑΝΟΣ, ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ

Ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ἱερεμίας Β΄, ὁ ἐπικληθείς Τρανός, ἐγεννήθηκε, τό 1536, στήν Ἀγχίαλο καί ἐμορφώθηκε κοντά στούς Μητροπολίτες Μονεμβασίας Ἱερόθεο, Τυρνόβου Ἀρσένιο καί Ναυπάκτου Δαμασκηνό, ὡς καί στούς Ματθαῖο Κρητικό καί Θωμᾶ Ἐλεαβοῦλκο, στή συνέχεια δέ μέχρι τέλους τοῦ βίου του ἐπιδόθηκε σέ θεολογικές καί ἄλλες μελέτες. Ὁ χρονογράφος Μανουήλ Μαλαξός γράφει ὅτι «ἔπεσε στή μελέτη τῆς Ἁγίας Γραφῆς καί νύχτα καί ἡμέρα ἐσπούδαζε καί σπουδάζει θεολογικά, φιλοσοφικά καί ἄλλα πολλά μαθήματα καί ἐκκλησιαστικά καί ὡς οἰκουμενικός πατέρας καί διδάσκαλος δέν ἔπαψε οὔτε παύει νά διδάσκει καί νά κηρύσσει τό λόγο τοῦ Θεοῦπρόςὅλους καί τούς εὐσεβεῖς γιά τή σωτηρία αὐτῶν, καθώς ἔκαναν οἱσοφώτατοι Πατριάρχες» 175. Καρποί τῶν μελετῶν καί συγγραφικῶν ἐνασχολήσεών του εἶναι οἱ ἑπόμενες πραγματεῖες καί ἐπιστολές: α) Αἱτρεῖς δογματικαί ἀποκρίσεις πρός τούς Βυρτεμεργίους Λουθηρανούς θεολόγους , β) Διδασκαλία νουθετική πρός τούς Γερμανούς , γ) Ἔκθεσις Δογμάτων , δ) Ἀποκρίσεις δεκατέσσαρες πρός διαφόρους ἐρωτήσεις , ε) Ἔκθεσις τῶν ἠθῶν τῆςἙλληνικῆς Ἐκκλησίας , στ) Ἐπιστολαί πρός Χριστοφόρον Πελαργόν, Μαρτῖνον Κρούσιον, Δαβίδ Χυτραῖον, Ἰωακείμ Καμεράριον, Μάξιμον Μαργούνιον, Γαβριήλ Σεβῆρον καί ἄλλους 176.

Ἀφοῦ εἰσῆλθε στίς τάξεις τοῦ κλήρου, ἔξελέγη νέος Μητροπολίτης Λαρίσης, ἀπό ὅπου μεατέθηκε στόν οἰκουμενικό θρόνο, τό 1572, ὡς διάδοχος τοῦ Μητροφάνους ΣΤ΄. Ἐπατριάρχευσε τρεῖς φορές κατά τά ἔτη α) 1572-1579, β) 1580-1584, καί γ) 1586-1595, διότιὅλοι «ὁμοφώνως ἐξέλεξαν καί ἐψήφισαν τόν πανιερώταστον καί θεοκόσμητον μητροπολίτην Λαρίσης κύριον Ἱερεμίαν, ἀρχιερέα δίκαιον, ἄμεμπτον, ἀληθινόν, θεοσεβῆ, ἐλεήμονα, ὅσιον, ἄκακον καί ἀμίαντον» 177.

Πράγματι ὁ Ἱερεμίας Β΄ ἀναδείχθηκε ἕνας ἀπό τούς μεγαλύτερους Οἰκουμενικούς Πατριάρχες μετά τήν Ἅλωση τῆς Πόλεως καί ἦλθε σέ σχέση καί πρός τόν Πάπα Ρώμης Γρηγόριο ΙΓ΄ καί πρός τούς Διαμαρτυρόμενους ἐκπροσωπήσας ἄριστα τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἔναντι τῶν ἑτεροδόξων.

Κατά τό ἔτος 1588 μετέβη στή Μόσχα καί καθίδρυσε τό Ρωσικό Πατριαρχεῖο, ἀφοῦ ἐχειροτόνησε ὡς πρῶτο Πατριάρχη τῆς Ρωσίας τόν Μόσχας Ἰώβ. Έπεχείρησε πολλές καί μεγάλες ποιμαντορικές περιοδεῖες σέ πολλές ἐπαρχίες, ἐπεκύρωσε, τό 1583, συνοδικῶς τά δίκαια τῆς μονῆς Σινᾶ, προηγουμένως δέ, κατά τήν πρώτη πατριαρχεία, μετέφερε τήν ἕδρα τῆς Μητροπόλεως Φιλαδελφείας,ἐπί Γαβριήλ Σεβήρου, στήν Βενετία.

Ὁ Πατριάρχης Ἱερεμίας ὑπερασπίσθηκε τή δογματική διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας, τή διδασκαλία αὐτῆς περί τῶν ἑορτῶν, τῆς ἐπικλήσεως τῶν Ἁγίων, τῶν εἰκόνων καί τῶν λειψάνων αὐτῶν, τῶν νηστειῶν, τῶν διαφόρων ἐκκλησιαστικῶν παραδόσεων καί ἐθίμων καί τήν παράδοση αὐτῆς περί τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς.

Σιγιλλιῶδες γράμμα τοῦ ΠατριάρχουἹερεμίου B΄, Mάϊος 1581, ἈρχεῖοἹερᾶς Mονῆς Σίμωνος Πέτρας, Περγαμηνή, 93,5 x 49ἑκ.

ΓΑΒΡΙΗΛ ΣΕΒΗΡΟΣ

Ὁ Γαβριὴλ Σεβῆρος (1541-1616), ἐφημέριος τῆς Ὀρθοδόξου Ἑλληνικῆς Κοινότητος τῆς Βενετίας καί στή συνέχεια Μητροπολίτης Φιλαδελφείας, ἦταν ἄριστος κάτοχος τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς.

ΑΓΙΟΣ ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΠΗΓΑΣ, ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

Στὴν ἔνδοξη στρατιὰ ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ἀγωνίσθηκαν σθεναρά γιὰ τὴν θρησκευτικὴ καὶ ἐθνικὴ ἐπιβίωση τοῦ Γένους, περίοπτη θέση κατέχει ἡ μορφὴ τοῦ Μελετίου τοῦ Πηγᾶ, Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας καὶ Ἐπιτηρητοῦ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου. Ἀνήκει στὴν πλειάδα τῶν ἱερῶν ἀνδρῶν «οὖςἐδωροφόρησε τῷ στερεώματι τῆς Ἐκκλησίαςἡ εὔανδρος καὶ ἔνδοξός του Μίνωος Μεγαλόνησος ἀπὸ τῆς πρώτης ὥρας τῆς ζοφερᾶς χειμερινῆς ἐκείνης νυκτὸς τοῦ ἐθνικοῦ ἡμῶν βίου» 178 . Τὸν διέκρινε «ὑπέροχον ἑλληνικὸν φρόνημα, ζέον θρησκευτικὸν αἴσθημα, πνεῦμα ὀξυδερκὲς καὶ προγνωστικόν» 179.Ἀδυσώπητος πολέμιος τῆς παπικῆς θεοκρατίας, πολυτάλαντος καὶ μέ πολλά φυσικά προικισμένος προσόντα ὁ Μελέτιος ὑπῆρξε ὁ μετὰ τὸ σχίσμα νέος Φώτιος, ἀναδειχθείς ἰσοστάσιος ἐκείνου στόν ἀγῶνα κατὰ τῆς λατινικῆς προπαγάνδας, τῆς σέ βάρος τοῦ ὀρθοδόξου πληρώματος εὐμεθόδως ἀσκούμενης. Διακρίθηκε ὡς βαθὺς Θεολόγος, ὡς πνευματικὸς ὁδηγὸς καὶ κυβερνήτης, ὡς ρήτορας, ὡς σοφὸς παιδαγωγός καί ἄριστος μουσικός.

Ἐγεννήθηκε τό 1549 180 στήν πρωτεύουσα τῆς νήσου Κρήτης Χάνδακα ἢ Μέγα Κάστρο (σημερινὸ Ἡράκλειο), καί τό κατά κόσμον ὄνομά του ἦτανἘμμανουήλ. Εὐτύχησε νά ἔχει γονεῖς ὄχι μόνο ἔνδοξους καί ἐπιφανεῖς, ἀλλά καί διακρινόμενους γιά τήν ἀρετή καί εὐσέβεια αὐτῶν. Ὁ πατέρας του ὀνομαζόταν Παῦλος καί ἡ μητέρα του Εὐγενία καί ἐνωρὶς ἔμεινε ὀρφανός ἀπό πατέρα ἀπομείνας μέ τή μητέρα του καὶ τίς ἀδελφές του, Ἀναστασία καί τῆς Βενέτα (τῆς μετέπειτα καρείσης μοναχῆς καὶ μετονομασθείσης Εὐγενίας) καὶ τοῦ Γεωργίου.

Ἀπό τήν παιδική τουἡλικία διακρίθηκε γιά τήν φυσική εὐφυῒα του καὶ τήν κλίση του πρὸς τὰ γράμματα καί ἐφοίτησε πλησίον σοφῶν καὶ περιωνύμων διδασκάλων τῆς ἐποχῆς, μεταξὺ τῶν ὁποίων πρωτεύουσα θέση κατεῖχε ὁ ἱερομόναχος Μελέτιος ὁ Βλαστός. Κοντά στόν Βλαστό ὁ Μελέτιος ἐδιδάχθηκε τὴν ἑλληνικὴ καὶ λατινικὴ γλώσσα, γραμματική, φιλοσοφία καὶ ρητορική, τὴν κατὰΘεὸν σοφίαν, τὴν ἄκρα προσήλωση στὸ μέγα τῆς εὐσεβείας μυστήριο καὶ τίς παραδόσεις τῆς φυλῆς. Στή συνέχεια μετέβη, γιά νά συνεχίσει τίς σπουδές του στό Πατάβιον, πόλη τῆς Β. Ἰταλίας. Ἐκεῖ ἐμαθήτευσε κοντά στό διάσημο διδάσκαλο Ἰάκωβο Ζαβαρέλλα καί ἐσπούδασε φιλοσοφία, θεολογία, νομική καί ἰατρική. Ἀκολούθως ἐπέστρεψε στήν γενέτειρά του Κρήτη καί ἐκάρη μοναχός, σέ ἡλικία 25 ἐτῶν, στήν κοινοβιακή μονή Ἀγκαράθουὑπὸτοῦ ἡγουμένου αὐτῆς Σιλβέστρου. Ἀνέλαβε τή διεύθυνση τοῦ σχολείου τοῦ Χάνδακος καί παράλληλα πρὸς τὰ διδασκαλικά του καθήκοντα δὲν ἔπαυσε διὰσυνεχῶν κηρυγμάτων νὰ κατηχεῖ τὸ λαὸ καὶ νὰ ἐπισημαίνει τὸν ἐπικρεμάμενο κατὰ τῆς ἀκεραιότητος τῆς ὀρθοδόξου πίστεως κίνδυνο ἐκ μέρους τῆς παπικῆς προπαγάνδας.

Κατὰ τὸ ἔτος 1579 ὁ ἡγούμενος Ἀγκαράθου Σίλβεστρος ἐξελέγη Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας καί ἐγκατέλειψε τὴ μονή. διακονίαν. Ὅμως ἡ διευρυνομένη ἱεραποστολικὴ καὶ ἐθνική δράση τοῦ Μελετίου ἐκίνησε τό φθόνο τῶν Φράγκων κατακτητῶν, ἰδιαίτερα δὲ τοῦ λατίνου Ἀρχιεπισκόπου καὶ τῶν λατίνων μοναχῶν, οἱ ὁποῖοι μέ ἀνώνυμες ἐπιστολές ἄρχισαν συκοφαντικὴ κατ' αὐτοῦ ἐκστρατεία μὲ σκοπὸ τὴν ἠθικὴ ἀχρήστευσή του. Ὁ Μελέτιος, ἀφοῦ ὑπέμεινε τὴν κατ' αὐτοῦ καταδρομὴτῶν ἑτεροδόξων, ἀπογοητευθείς, ἀναγκάσθηκε νὰ ἀπέλθει τῆς προσφιλοῦς γενέτειράς του καί νά κατευθυνθεῖ πρὸς τὴ μονή Σινᾶ. Ἀργότερα ἦλθε στήν Κωνσταντινούπολη. Ἐν τῷ μεταξύ, ὁ γέροντας Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Σίλβεστρος ἀποφάσισε νά ἀποσυρθεῖ στό μετόχι τῆς μονῆς Σινᾶστή Λίνδο ἔχοντας ὅμως κατὰνοῦν καταστρωμένο τὸ σχέδιον τῆς διαδοχῆς αὐτοῦ. Γιά τό λόγο αὐτό ἐκάλεσε δι' ἐπιστολῆς τὸν Μελέτιο νά ἀναλάβει τό θρόνο το ῦπαλαιφάτου Πατριαρχείου. Στὴν πρόταση αὐτή ὁ Μελέτιος ἀπάντησε ἀρνητικά, ἐπικαλούμενος τίς ὑπ' αὐτοῦ σχεδιαζόμενες ἀποστολές στήν Ἀβησσυνία καί τοὺς ἐκκλησιαστικοὺς Κανόνας, κατά τούς ὁποίους «oὐσυγχκωρεῖται τοὶς Ἐπισκόποις ἑτέρους ἀνθ' ἑαυτῶν ἐγκαθιστᾶν» 181. Ὁ Σίλβεστρος ἐπέμενε καί ὁ Μελέτιος ἐξελέγη Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας. Ἡ χειροτονία του ἔγινε στήν Ἀλεξάνδρεια, τήν 5η Αὐγούστου 1590, ἡμέρα Κυριακή, προεξάρχοντος τοῦ Ἀντιοχείας Ἰωακείμ, μέσα σέ ἀτμόσφαιρα λαϊκοῦ ἐνθουσιασμοῦ καὶ μυχίων ἐλπίδων γιά τήν ἀναγέννηση τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ἀποκτοῦσε πλέον τέτοιον Ἀρχιερέα. Μετά ἀπό δεύτερη πρόσκληση τοῦ Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Ἱερεμίου μετέβη στήν Πόλη γιά τήν ἀντιμετώπιση σοβαρῶν ἐκκλησιαστικῶν ὐποθέσεων.

Ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ἱερεμίας Β΄ ὁ Τρανὸς, παρά τά προτερήματά του, δὲν κατόρθωσε νὰ ἀπαλλάξει τὸν Οἰκουμενικὸ Θρόνο ἀπό τά συνέχόντα αὐτὸν δεινά. Θανόντος αὐτοῦ, τό 1595, καί χηρεύσαντος τοῦ Πατριαρχικοῦ Θρόνου, ἐπροτάθηκε ὡς καταλληλότερος τοῦ Ἱερεμίου διάδοχος ὁ Μελέτιος, γνωστὸς ἤδη στοὺς πατριαρχικοὺς κύκλους τῆς Πόλεως. Ἀλλ' ὁ Μελέτιος ἀποποιήθηκε τήν πρόταση αὐτή, προβάλλοντας ὡς ἰσχυρό λόγο τὸ ἀντικανονικό τῆς μεταθέσεως αὐτοῦ. Κατόπιν τούτων, τὸ θρόνο κατέλαβε ὁ ἀπὸ Ἰωαννίνων Ματθαῖος ὁ Β΄.

Μετά ἀπό θεοφιλῆ διακονία ὁ Μελέτιος ἐκοιμήθηκε τήν 13η Σεπτεμβρίου 1601. Ἡ Ἐκκλησία κατέταξε αὐτόν στή χορεία τῶν Ἁγίων καί τιμᾶ τή μνήμη του τήν 13η Ὀκτωβρίου.

ΙΕΡΕΜΙΑΣ, ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗΣ ΧΑΛΚΗΔΟΝΟΣ

Ὁ Ἱερεμίας, Μητροπολίτης Χαλκηδόνος, ἤκμασε τόν ἀκμάσας τόν ΙΣΤ΄ αἰώνα μ.Χ. καί ἦταν ἄριστος γνώστης καί διδάσκαλος τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς. Εἶχε μαθητή τόν Ἀντώνιο, Μέγα Οἰκονόμο τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, μετά τοῦ ὁποίου συνέγραψε Χερουβικὰ, τά ὁποῖα ἐδημοσιεύθησαν, ὡς καί τόν ἱερομόναχο Ἀρσένιο τόν Μικρό.

ΘΕΟΦΑΝΗΣ, ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ

Ὁ Θεοφάνης Καρύκης, Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (1595), δόκιμος μύστης τῶν κανόνων τῆς μελοποιΐας, ἐμέλισε διάφορα μουσουργήματα στό Παπαδικό μέλος.

ΑΡΣΕΝΙΟΣ Ο ΜΙΚΡΟΣ

Ὁ Ἀρσένιος ὁ Μικρός, ἱερομόναχος, μαθητής τοῦ Μητροπολίτου Χαλκηδόνος Ἱερεμίου, ἀκμάσας περί τά τέλη τοῦ ΙΣΤ΄ αἰῶνος μ.Χ., πρὸτοῦ νέου Χρυσάφου καὶ τοῦ Μπαλασίου, ἄριστος μελοποιός, ἔγραψε Καλοφωνικούς Εἱρμούς καί ἄλλα ἀργά μαθήματα.

Καλοφωνικός εἱρμός ὑπό Ἀρσενίου τοῦ Μικροῦ, σέ ἦχο α΄. Ψάλλειὁ Ἄρχων Λαμπαδάριος Βασίλειος Εμμανουηλίδης.

ΜΑΝΟΥΗΛ ΧΡΥΣΑΦΗΣ Ο ΝΕΟΣ

Ὁ Μανουὴλ Χρυσάφης, ὁ Νέος, πρωτοψάλτης τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, ἔζησε τό 1660 καί ἐγεννήθηκε στό Βυζάντιο. Ὡς μελοποιὸς ἄριστος συνύφανε τό Παλαιό ἤ Ἀργό Ἀναστασιματάριο, στό ὁποῖο ἐμέλισε καί τά Ἑωθινά τοῦ Λέοντος τοῦ Σοφοῦ, καί τό Παλαιό ἤ Ἀργό Στιχηράριο, τό ὁποῖο ἐμπεριέχει μαθήματα καί ὁ Βαρθολομαῖος μοναχὸς Δομέστικος τῆς μονῆς Μεγίστης Λαύρας τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ὁ Μανουήλ Χρυσάφης ὁ Νέος ἐμελοποίησε Χερουβικὰ «Οἱ τὰ Χερουβίμ», τῆς Μεγάλης Πέμπτης, τοῦ Μεγάλου Σαββάτου καὶ τῆς Λειτουργίας τῶν Προηγιασμένων, κοινωνικὰ τῶν Κυριακῶν στούς ὀκτώἤχους καὶ ἄλλα τοι αῦτα τοῦ ἐνιαυτοῦ ·ἀνοιξαντάρια, πολυελέους, δοξολογίες, πασαπνοάρια ἀργά τοῦ Ὄρθρου, εἱρμούς καλοφωνικούς, κρατήματα, θέματα τοῦ Οἰκηματαρίου καί τοῦ Μαθηματαρίου, πρός δέ καὶ μία Προπαίδεια κατά τό Ἀργό Στιχηράριο εἶδος πρός γύμνασιν τῶν ἀρχαρίων, καί ἄλλα.

Ἕνας ἀπό τούς πολύὄμορφους μουσικούς κώδικες εἶναι αὐτός ἐδῶ τοῦ πρωτοψάλτου τῆς Mεγάλης Ἐκκλησίας Xρυσάφου τοῦ Νέου, γραμμένος τό 1671. Eἶναι τό πρωτόγραφο Ἀναστασιματάριον τοῦ Xρυσάφου τοῦ Νέου «...ἐν καινῷ τινι καλλωπισμῷ καί μελιρρυτοφθόγγοις νεοφανέσι θέσεσι, καθάπερ τά νῦνἀσματολογεῖται τοῖς μελωδοῦσινἐν Kωνσταντινουπόλει...». Συμπληρώνεται καί μέ μία Ἀνθολογία, ὅπου περιέχονται καί τά Ἅπαντα μέχρι τότε ποιήματα τοῦ Xρυσάφη. Διατηρεῖται σέ ἄριστη κατάσταση, μέ κομψότατη στάχωση ἀπό ἐρυθρό δέρμα μέ ἔντυπες παραστάσεις. Περιέχονται πολυχρώμως φιλοτεχνημένες ἑπτά ὡραῖες μικρογραφίες. Mελάνη μαύρη ζωηρή καί ερυθρή ζωηρή γιά τίς κοινές ἐρυθρογραφίες καί τά ποικιλμένα κομψά πρωτογράμματα καί ἐπίτιτλα, τά ὁποῖα ἐπλουτίσθησαν καί μέ μελάνη χρυσή, καί ἀλλοῦ ὑποπράσινη, (Ἀναστασιματάριον, Ἀνθολογία, ἔτος 1671, Μονή Ξενοφῶντος, κώδικας 128, γραφέας Παναγιώτης Χρυσάφης ὁ Νέος καί πρωτοψάλτης, χάρτης 18,5Χ13, 6ἑκ., φφ 251).

ΔΟΞΑΣΤΙΚΟ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ
Ἀναστάσεως ἡμέρα...
σέ ἦχο πλ. α΄,ὑπό Χρυσάφου τοῦ Νέου. ΜέλοςἈργό.
Σελίδες

ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ

Ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων Νεκτάριος (1602-1676) ἦτανἐ γκρατής περί τή μουσική.

ΔΟΣΙΘΕΟΣ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ

Ὁ Πατριάρχης Ἱεροσολύμων Δοσίθεος (1669), διάδοχος τοῦ Νεκταρίου, ἦταν ἄριστος κάτοχος τῆς μουσικῆς.

ΧΡΥΣΑΝΘΟΣ ΝΟΤΑΡΑΣ, ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ

Ὁ Χρύσανθος Νοταρᾶς, Πατριάρχης Ἱεροσολύμων (+ 1730), εἶχε ἐντρυφήσει στήν ἐκκλησιαστική μουσική καί ἀναδείχθηκε κάτοχος αὐτῆς.

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ

Ὁ Ἀλέξαδρος Μαυροκορδάτος (1627-1709), ὁ ἐξ Ἀπορρήτων, Μέγας Λογοθέτης τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας καὶ Μέγας Διερμηνεύς τῆς Ὑψηλῆς Πύλης, ἄνδρας σοφώτατος καί ὀ νομαστότατος καί σχολάρχης τῆς Μεγάλης τοῦ Γένους Σχολῆς, ἀριθμεῖται μεταξύ τῶν μουσικῶν.

ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ, ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ

Ὁ Γεράσιμος, Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας (1623-1643), συνέγραψε διάφορα συγγράμματα καί συνέθεσε ἀσματικούς κανόνες, ἰδιόμελα καί στιχηρά στούς Ἁγίους Ἀθανάσιο καί Κύριλλο, Πατριάρχες Ἀλεξανδρείας.

ΜΕΛΧΙΣΕΔΕΚ, ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΡΑΙΔΕΣΤΟΥ

Ὁ Μελχισεδέκ,Ἐπίσκοπος Ραιδεστοῦ, ἀκμάσας τόν ΙΖ΄ αἰ ώνα μ.Χ., ἐμέλισε πολλά ἀργά μαθήματα.

ΓΕΡΜΑΝΟΣ, ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΝΕΩΝ ΠΑΤΡΩΝ

Ὁ Γερμανός, Ἀρχιεπίσκοπος Νέων Πατρῶν, ἔξοχος μελοποιός, ἤκμασε κατά τό δεύτερο ἥμισυ τοῦ ΙΖ΄ αἰῶνος μ.Χ. καί ἦταν σύγχρονος τοῦ Μανουὴλ Χρυσάφου τοῦ Νέου καί μαθητής τοῦ Γεωργίου Ραιδεστηνοῦ, Πρωτοψάλτου τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας. Συνέγραψε Ἀργό Στιχηράριο, Χερουβικά καί ἄλλα ἄσματα, τά ὁποῖα μετεγράφησαν ἀπό τήν ἀρχαία παρασημαντική στή νέα γραφή. Ὁ Γερμανός ἐποίησε δέ καί ἐμέλισε καί τό λαμπρό κατὰ τό γράμμα καί τό μέλος ἐπικήδειο ἄσμα τοῦἘπιταφίου «Τὸν ἥλιον κρύψαντα» , σέ ἦχο πλ. α΄, διακρινόμενο γιά τό θρηνῶδες καί φιλοικτίρμονἦθος αὐτοῦ.

Ἀνθολόγιον Στιχηραρίου

Διατηρεῖται σέ καλή κατάσταση. Στάχωση ἁπλή ἀπό δέρμα βαθύ καστανό καί χαρτόνι. Γραφή καθαρή, μέ κάποια ἐπιμέλεια, χαρακτηριστική τῆς πλούσιας κωδικογραφίας τοῦ Ἰωάσαφ «διδασκάλου» καί ἱερομονάχου Διονυσιάτου, σέ 12 καί τό πλεῖστον σέ 13 διπλούς στίχους μέ μαύρη καί βυσσινόχροη, γιά τίς παντοῖες ἐρυθρογραφίες, μελάνη.Ἡ σπουδαιότητα αὐτοῦ τοῦ κώδικος ἔγκειται στίς περιεχόμενες ἀπό τόν Ἰωάσαφ ἐξηγήσεις στιχηρῶν ἰδιομέλων τῶν μεγάλων μελουργῶν τοῦ ιζ΄ αἰῶνος Xρυσάφου τοῦ Νέου καί Γερμανοῦ Nέων Πατρῶν, καθώς καί προσωπικές του συνθέσεις, στό ἴδιο μέ τίς παλαιές ὕφος ἤ καί σέ «σύντομη» μορφή, ( Μονή Διονυσίου, κώδικας 693, ἥμισυ 19ου αἰῶνος μ.Χ., γραφέας: Ἰωάσαφ Ἱερομόναχος Διονυσιάτης, χάρτης 21Χ14,3ἑκ., φφ. 252) .

Δοξάσωμεν Τριάδαἀχώριστον...     [ 4΄ 41΄΄]

Καλοφωνικός εἱρμός ὑπό Γερμανοῦ Νέου Πατρῶν, σέ ἦχο α΄. Ψάλλει ὁ Ἄρχων Λαμπαδάριος Βασίλειος Εμμανουηλίδης.

ΜΠΑΛΑΣΙΟΣ ΙΕΡΕΑΣ

Ὁ Μπαλάσιος, ἱερέας καί Νομοφύλαξ τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, ἄνδρας μουσικώτατος, σύγχρονος τοῦ Μανουὴλ τοῦ Νέου Χρυσάφου, ἦταν μαθητής τοῦ Γερμανοῦ Νέων Πατρῶν. Μεταχειρίσθηκε στή γραφή του περισσότερους ἀπό τούς χρησιμοποιούμενους τότε χαρακτῆρες, γιὰ τὴν ἀναλυτικότερη ἀποτύπωση τῶν μέχρι τότε, ἀπό μνήμης, ψαλλομένων μουσικῶν φράσεων. Γιατί, μέχρι τότε, ἦταν ὑποχρεωμένοι νά γνωρίζουν πολλές μουσικές θέσεις ἀπό μνήμης, οἱ ὁποῖες ἐποίκιλαν στή μουσική γραμμή ἀνάλογα μέ τά ἄφωνα σημάδια καί τόν ἦχο στόν ὁποῖο ἔψαλλαν. Συνέγραψε Ἀργό Εἱρμολόγιο (συντμηθέν κατόπιν ὑπό Πέτρου Λαμπαδαρίου τοῦ Πελοποννησίου) καί Σύντομο, πολυελέους, πολυχρονισμούς, τίς καταβασίες τῶν Δεσποτικῶν καὶ Θεομητορικῶν ἑορτῶν καὶ τίς τῶν Ἁγίων Παθῶν μέ ὅλους τούς στίχους τῶν κανόνων, δοξολογίες, καλοφωνικούς εἱρμούς, χερουβικά καί κοινωνικά κατά τούς ὀκτώἤχους καίἄλλα διάφορα μαθήματα.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΡΑΙΔΕΣΤΙΝΟΣ

Ὁ Γεώργιος Ραιδεστινός ὁ Α΄ ἦταν Πρωτοψάλτης καί μουσικός. Ἤκμασε περί τό 1680 καί διετέλεσε μαθητής τοῦ Ἐπισκόπου Ραιδεστοῦ Μελχισεδέκ. Ἐμελοποίησε πολλά μαθήματα τοῦ Παπαδικοῦὕφους καί ἀργά ἔντεχνα Πασαπνοάρια τοῦ Ὄρθρου σέ διάφορους ἤχους, καθώς ἐπίσης καί ἄλλα ἐκκλησιαστικά μέλη τοῦ Κρατηματαρίου, Οἰκηματαρίου καί Στιχηρίου. Τά περισσότερα ἀπό τά μέλισματά του μετεγράφησαν στήν ἁπλή μέθοδο τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς.

ΔΟΞΑΣΤΙΚΟ ΙΔΙΟΜΕΛΟ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ

Ἀνέβη ὁ Ἰησοῦς εἰς Ἱεροσόλυμα...

τῆς Κυριακῆς τοῦ Παραλύτου, σέ ἦχο πλ. α΄. Ὑπό Γεωργίου Ραιδεστηνοῦ.
Σελίδες

ΔΟΞΑΣΤΙΚΟ ΙΔΙΟΜΕΛΟ ΑΠΟΣΤΙΧΩΝ

Ἐν τῇ Στοᾷ τοῦ Σολομῶντος...

τῆς Κυριακῆς τοῦ Παραλύτου, σέ ἦχο πλ. δ΄.Ὑπό Γεωργίου Ραιδεστηνοῦ.
Σελίδες

Στίχος ἀπό Ἀνοιξαντάρια Γεωργίου Ῥαιδεστηνοῦ, σέ ἦχο πλ. δ΄. Ψάλλει ὁ Ἄρχων Δομέστικος τῆς Μ.τ.Χ.Ε. Δημοσθένης Παϊκόπουλος.

Στίχος ἀπό Ἀνοιξαντάρια ΓεωργίουῬαιδεστηνοῦ, σέ ἦχο πλ. δ΄. Ψάλλει ὁ Ἄρχων Δομέστικος τῆς Μ.τ.Χ.Ε. Δημοσθένης Παϊκόπουλος.

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Γ΄, ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ

Ὁ Ἀθανάσιος Γ΄ὁ Πατελάριος καταγόταν ἀπό τήν Κρήτη καί ἐξελέγη τόν Μάϊο τοῦ 1634 ἀπό Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Πατριάρχης Κωνστνατινουπόλεως, μετά τήν α΄ πατριαρχεία Κυρίλλου Β΄ τοῦ Κονταρῆ ἀποχωρήσαντος εἰς Ρόδον. Ἡ πρώτη αὐτή πατριαρχεία τοῦ Ἀθανασίου δέν εἶναι ἀκριβῶς γνωστό πόσο χρόνο διήρκεσε, διότι ἀπομακρυνθέντος αὐτοῦ σύντομα ἐκλήθηκε στό θρόνο ὁ Κύριλλος Λούκαρις.

Ἀπό τό Ρέθυμνο καταγόμενος ὁ Ἀθανάσιος εἶχε κανεῖ μοναχός στό ἐκεῖ Σιναϊτικό Μετόχι, ἐθεωρεῖτο δέ μορφωμένος ἄνδρας, γνωρίζων τήν ἐλληνική καί λατινική φιλολογία καί γλῶσσα, φιλόσοφος, ἱκανός κήρυκας τοῦ θείου λόγου καί ποιητής, αφοῦ ὑπῆρξε μαθητὴς τοῦ διακεκριμένου μουσικοδιδασκάλου Μπαλασίου ἱερέως. Μέ τή συνδρομή τοῦ ἡγεμόνος βασιλείου Β΄, ὁ Ἀθανάσιος κατόρθωσε νά ἀνέλθει γιά δεύτερη φορά στόν πατριαρχικό θρόνο τήν 23η Μαῒου 1652. Μετά σαράντα ἡμέρες ὁ Ἀθανάσιος παριτήθηκε καί κατευθύνθηκε πρός τό Ἰάσιο καί ἀπό ἐκεῖ στή Ρωσία. Ἀφοῦ ἐπέστρεψε στό Ἰάσιο, ἐκοιμήθηκε στή μονή Λούμπνη τῆς Οὐκραῒνης, τήν 5η Ἀπριλίου 1654. Ὁ Ἀθανάσιος ἐμέλισε Καλοφωνικούς Εἱρμούς καί ἄλλους διαφόρους ὕμνους.

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ε΄ , ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ

Ὁ Ἀθανάσιος ὁ Ε΄, Οἰκουμενικός Πατριάρχης, καταγόταν ἀπό τήν Κρήτη καί ἐσπούδασε στήν Χάλλη τῆς Σαξωνίας. Ἀρχικά ἐξελέγη Μητροπολίτης Τορνόβου, ἔπειτα, τό 1692, Ἀδριανουπόλεως καί στή συνέχεια Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, τήν 27η ἤ 28η Μαῒου 1709, ἀντί τοῦ παυθέντος καί ἐξορισθέντος στό Ἅγιον Ὄρος Κυπριανοῦ. Καί ἐξελέγη μέν ἀπό τούς Ἀρχιερεῖς τότε Πατριάρχης ὁ Κυζίκου Κύριλλος, ἀλλά κατ' ἐπιθυμίαν καί ἐπιμονήν τοῦ Μέγα Βεζύρη Ἀλῆ πασᾶ Τζόρλολου, γαμβροῦ τοῦ σουλτάνου Μουσταφᾶ Β΄, ἀκυρώθηκε ἡ ἐκλογή ἐκείνου καί ἐκδηλώθηκε προτίμηση ὑπέρ τοῦ προτεινόμενου Ἀθανασίου. Ὁ ἴδιος ὁ Ἀθανάσιος διηγεῖται γραπτῶς στόν Ἱεροσολύμων Χρύσανθο, ἐνῶ εἶχαν συγκεντρωθεῖ οἱ Ἀρχιερεῖς ἐνώπιον τοῦΜ. Βεζύρη, πῶς ἐκεῖνος ἐνέκρινε τήν ἐκλογή του. Μετά τήν παύση τοῦΜ. Βεζύρη Τζόρλολου, τήν 4η Δεκεμβρίου 1711, οἱ Ἀρχιερεῖς καί οἱ πρόκριτοι τοῦ Γένους ἔπαυσαν αὐτόν καί ἐξέλεξαν ἐκ νέου τόν Κυζίκου Κύριλλο, ἀποκαταστήσαντες ἔτσι τήν παραβιασθεῖσα τάξη τῶν ἰσχυόντων θεσμῶν. Ἀκολούθως ὁ Ἀθανάσιος ἡσύχαζε στήν Κωνσταντινούπολη μέχρι τοῦ 1718, ὅταν φαίνεται μετέβη στό Ἰάσιο, διαμένων στή μονή Παγῶνι, ἀπό ὅπου ἐπανῆλθε στήν Πόλη καί ἀπέθανε. Ὁ Πατριάρχης Ἀθανάσιος ἐμέλισε χερουβικά, κοινωνικὰ καὶ πολυχρονισμούς. Ἀπό τή προσφώνηση σέ αὐτόν τοῦ Μητροπολίτου Οὑγγροβλαχίας Ἀνθίμου, κατά τό 1709, πληροφορούμεθα ὁτι ὁ Ἀθανάσιος ἀποκαλεῖται κορωνίδα τῆς τάξεως πάντων τῶν Ὀρθοδόξων Πατριαρχῶν, εἰδήμων καί τῆς «εὐκελάδου καί παναρμονίου μουσικῆς ἀκρότατονὄρος» 182.

ΙΩΑΚΕΙΜ, ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΒΙΖΥΗΣ

Ὁ Ἰωακεὶμ, Ἀρχιεπίσκοπος Βιζύης, κατά κόσμονἸωάννης, ἐγεννήθηκε περί τά μέσα τοῦ ΙΖ΄ αἰῶνος μ.Χ. ἴσως στήν Πάρο καί ἐσπούδασε στήν Πατριαρχική Ἀκαδημία Κωνσταντινουπόλεως. Τή μουσική ἐδιδάχθηκε ἀπό τόν Νομοφύλακα ἱερέα Βασίλειο. Μητροπολίτης Βιζύης ἐξελέγη περί τά τέλη τοῦ 1713. Ἀφοῦ ἦλθε στήν ἕδρα του τήν 20ή Ἰανουαρίου 1714, ἀναγγέλλει μέ χαρά στόν Ἄρτης Νεόφυτο τήν ὑποδοχή, τήν ὁποία ἔτυχε ἐκ μέρους τοῦποιμνίου αὐτοῦ. Τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1717 εὑρίσκεται στήν Ἀδριανούπολη, ἀπό ὅπου γράφει τήν τελευταία ἐπιστολή του πρός τόν Μητροπολίτη Ἄρτης. Ἀπό τήν ἐπιστολή αὐτή μποροῦμε νά συμπεράνουμε, ὅτι ὁ Ἰωακείμ εἶχε ἐγκαταλείψει τήν ἐπαρχία του καί εἶχε καθαιρεθεῖ183 . Συγχωρήθηκε πρίν τό θάνατό του, ὁ ὁποῖος ἐπῆλθε τήν 15η Αὐγούστου 1720. Ὁ Ἰωακείμ ἐμέλισε χερουβικά καί κοινωνικά τῶν Κυριακῶν καί ἄλλα μουσουργήματα. Σώζονται ἀνέκδοτα τά ἀκόλουθαἔργα του:

1) Χερουβικά. Στούς Λαυρεωτικούς Κώδικες Ε 46, Ε 58, Ε 127, Ε 128, Ε 130, Θ 153, Θ 167, Κ 188, Λ 151, καί στούς Ξηροποταμιανούς 91, 373 φ. 170, 309, 313, 366.

2) Κοινωνικά. Στούς Λαυρεωτικούς Κώδικες Ε 128, Ε 130 φ. 269, Θ 154, Κ 150, Κ 168, Λ 151 καί στούς Ξηροποταμιανούς 317, 170.

ΠΑΡΘΕΝΙΟΣ, Ο ΕΚ ΜΗΛΟΥ

Ὁ Παρθένιος, καταγόμενος ἀπό τή νῆσο τῆς Μήλου, ἤκμασε περί τά τέλη τοῦ ΙΖ΄ αἰῶνος μΧ., κα ίἦτα νἄριστος γνώστης ὄχι μόνο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀλλά καί τῆς ἀραβοπερσικῆς μουσικῆς. Ἐμέλισε δέ καί δοξολογίες.

ΜΕΛΕΤΙΟΣ, ΜΗΤΡΟΠΟΙΤΗΣ ΑΘΗΝΩΝ

Ὁ Μελέτιος, Μητροπολίτης Ἀθηνῶν (1703-1714), καταγόταν ἀπό τά Ἰωάννινα καί ἤκμασε κατά τά τέλη τοῦ ΙΖ΄ καίἀρχές τοῦ ΙΗ΄ αἰῶνος μ.Χ. Διακρινόταν γιά τό ἦθος, τήν πολυμάθεια καί τά πολλά συγγράμματα. Ἐδιδάχθηκε τά ἐγκύκλια γράμματα ἀπό τόν ὁμοπάτριδα διδάσκαλο Μησσαρίωνα Μακρῆ, ἄνδρα μεγάλης ἐγκυκλοπαιδικῆς καί φιλοσοφικῆς μορφώσεως.Ἐχειροτονήθηκε ἱερέας ὑπό τοῦ Μητροπολίτου Ἰωαννίνων Κλήμεντος καί μετέβη στήν Βεβετία καί στό Πατάβιον τῆς Ἰταλίας γιά εὐρύτερες σπουδές. Ἐξελέγη σέ νεαρά ἡλικία Μητροπολίτης Ναυπάκτου καί Ἄρτης στήν Ἀδριανούπολη, ὑπό τοῦ Πατριάρχου Καλλινίκου Β΄, ἐκδημοῦντος τότε μέ ὅλη τή Σύνοδο στήν Ἀδριανούπολη, μετονομασθείς σέ Μελέτιο. Τό 1703 ἐξελέγη Μητροπολίτης Ἀθηνῶν καί ἐκοιμήθηκε στίς 12 Δεκεμβρίου 1714, σέ ἡλικία 53 ἐτῶν, λόγῳ ἀσθενείας. Ἐνταφιάσθηκε στό κοιμητήριο τῶν Πικριδίων, τό ὁποῖο σήμερα καλεῖται Ἁγία Παρασκευή, ὅπου ἐθάπτοντο οἱ ἐπισημότεροι τοῦ Φαναρίου. Ὁ Μελέτιος ἦταν ἄριστος γνώστης τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς μέ τήν ὁποία καί ἀσχολήθηκε.

ΗΛΙΑΣ ΜΗΝΙΑΤΗΣ

Ὁ Ἠλίας Μηνιάτης (1669-1714), ὁ ἐκ Κεφαλληνίας, ἐπιφανέστατος ἱεροκήρυκας, ὁ ὁποῖος συνέγραψε πολλάἔργα, διακρίθηκε καὶ ὡς μουσικός.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΝΤΕΜΙΡΗΣ

Ὁ Δημήτριος Καντεμίρης ἐγεννήθηκε τό 1673 στήν Κριμαία καί ἀπέθανε σέ ἡλικία πενῆντα ἐτῶν. Διετέλεσε ἐπὶ σουλτάνου Μαχμοὺτ τοῦ Δ΄ ἡγεμόνας τῆς Βλαχίας. Ἦταν ἄνδρας εὐρυμαθής, πολύγλωσσος, ἐγκρατέστατος τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, ὡς καὶ τῆς ἀραβοπερσικῆς, χειριζόμενος δὲ τὸν ἀραβικὸπλαγίαυλο ( νέϊ ) καί τήν πανδουρίδα. Συνέγραψε πραγματεία περί Μουσικῆς στήν ἑλληνική καί ἀραβοπερσική, στήν ὁποία πραγματεύεται περί τῶν διαφόρων συστημάτων τῆς ἀραβοπερσικῆς μουσικῆς. Σέ αὐτόν ἀποδίδεται ἡ εὕρεση τοῦ ρυθμοῦ τοῦ καλουμένου τουρκιστὶ «ζάρ μπεΐν» (κῦβοςἡγεμόνος).

ΚΟΣΜΑΣ ΙΒΗΡΙΤΗΣ, Ο ΜΑΚΕΔΩΝ

Ὁ Κοσμᾶς Ἰβηρίτης ὁ Μακεδών, πού ἔζησε περί τά τέλη τοῦ ΙΖ΄ αἰῶνος μ.Χ., ὑπῆρξε Δομέστικος τῆς μονῆς τῶν Ἰβήρων τοῦ ἉγίουὌρους. Ἦταν κράτιστος μουσικός καί ἐμέλισε τίς Καταβασίες τoῦΕὐαγγελισμοῦ καί ἄλλα μαθήματα.

ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΒΟΥΛΓΑΡΙΣ

Ὁ Εὐγένιος Βούλγαρις (1716 - 1806),ὁ ἐκ Κερκύρας, ἄνδρας σοφώτατος καὶ τῆς μουσικῆς ἐγκρατής, συνέγραψε καί πραγματεία περί τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς.

ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΘΕΟΤΟΚΗΣ

Ὁ Νικηφόρος Θεοτόκης (1736-1800), ὁτοῦ Βουλγάρεως ὁ μοπάτριος καὶ στενός φίλος καί διάδοχος αὐτοῦ στήν ἐπισκοπή Χερσῶνος καὶ Σλαβηνίου τῆς Ρωσσίας, ἄνδρας σοφώτατος καὶ πολυγραφώτατος, ἦταν κάτοχος τῆς μουσικῆς.

ΑΓΑΠΙΟΣ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΣ

Ὁ ἱερομόναχος Ἀγάπιος, ἐκ Μεσολογγίου, προεστώς τῆς ἐκκλησίας τοῦ Ἁγίου Νικολάου Γαλατᾶ, ἔζησε κατά τίς ἀρχές τοῦ ΙΗ΄ αἰῶνος μ.Χ. καί ἦταν ἄδρας μεγαλόφωνος καί μουσικός.

ΝΕΟΦΥΤΟΣ ΚΑΥΣΟΚΑΛΥΒΙΤΗΣ

Ὁ Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης, Πελοποννήσιος, ἤκμασε κατά τό 1760, καί ἦταν πρῶτος καθηγητής τῆς Ἀθωνιάδος Ἀκαδημίας τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ὑπῆρξε μουσικός καί ὑμνογράφος καί συναριθμεῖται μεταξύ τῶν ἀκολουθιογράφων.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΔΑΚΙΑΝΟΣ, Ο ΔΟΜΕΣΤΙΚΟΣ

Ὁ Δημήτριος Δακιανός,ὁΔομέστικος, ἔζησε κατά τίς ἀρχές τοῦ ΙΗ΄ αἰῶνος μ.Χ. καί ἐμέλισε χερουβικά καί κοινωνικά, καλοφωνικούς εἱρμούς καί ἄλλα ἔργα.

ΚΑΙΣΑΡΙΟΣ ΔΑΠΟΝΤΕΣ

Ὁ Καισάριος Δαπόντες ἐγεννήθηκε κατά τίς ἀρχές τοῦ ΙΗ΄ αἰῶνος μ.Χ. στή νῆσο Σκόπελο, ἀπέθανε δέ τό 1784 στή μονή Ξηροποτάμου τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ἐκ τῶν δοκίμων μουσικῶν καί ὑμνογράφων, συνέγραψε στιχηρά, χαιρετισμούς, κανόνες στήν Θεοτόκο καὶ ἄλλους.

ΑΝΘΙΜΟΣ, ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ

Ὁ Ἄνθιμος, Πατριάρχης Ἱεροσολύμων, ἐγεννήθηκε τό 1717 καί διακρίθηκε γιά τή συγγραφική δεξιότητα καί τίς μουσικές γνώσεις αὐτοῦ.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΧΡΥΣΟΓΟΝΟΣ

Ὁ Γεώργιος Χρυσόγονος ἔζησε κατά τό πρῶτοἥμισυ τοῦ ΙΗ΄ αἰῶνος μ.Χ. καί ἦταν ὑμνογράφος. Συνέγραψε κανόνες, τροπάρια καί ἀκολουθίες σέ Ἁγίους.

ΙΕΡΕΥΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ

Ὁ Γεώργιος Παπαδόπουλος, ἱερέας ἀπό τήν Σούδα τῆς Κρήτης, ἤκμασε κατά τίς ἀρχές τοῦ ΙΗ΄ αἰῶνος μ.Χ. Ἔγραψε κανόνα στήν Θεοτόκο.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΖΟΥΛΑΤΗΣ

Ὁ Ἰωάννης Τζουλάτης, ἰατρός, ἐγεννήθηκε στήν Κεφαλληνία, τό 1762, καί ἔγραψε μελέτη «Περί δυνάμεως τῆς μουσικῆς εἰς τάς παθήσεις, τά ἤθη καί τάς ἀσθενείας» .

ΓΕΡΜΑΝΟΣ ΚΡΗΤΙΚΟΣ

Ὁ Γερμανός Κρητικός, ἱερομόναχος τῆς μονῆς Ἁγίας Τριάδος στόν Ὄλυμπο, ἦταν ἔξοχος μουσικός καί συνέγραψε, ἐκτός τῶν ἄλλων, καί «Περί Κρητικῆς μουσικῆς» .Ἀπέθανε τό ἔτος 1760.

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΙΟΣ

Ὁ Διονύσιος Τραπεζούντιος, Ἀρχιεπίσκοπος Χαλδείας, ὑμνογράφος, ἤκμασε κατά τό ἔτος 1760 καί ἔγραψε ἰδιόμελα.

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΑΡΤΙΝΟΣ

Ὁ Χριστοφόρος Ἀρτινός, μοναχός, ἐγεννήθηκε στήν Ἄρτα, τό 1730, καί συνέγραψε διάφορα μελωδικά ἄσματα.

ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΜΟΥΣΑΙΟΣ

ὉΘεοφάνης Μουσαῖος,ὑμνογράφος, ἔζησε τόν ΙΗ΄ αἰώνα μ.Χ.

ΕΦΡΑΙΜ, ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ

Ὁ Ἐφραίμ Β΄, Πατριάρχης Ἱεροσολύμων (1766-1771), καταγόταν ἀπό τήν Ἀθήνα. Ἐμαθήτευσε κοντά στόν Παῒσιο τόν Ἰθακήσιο καί τόν Ἀγάπιο Βουλισμᾶ. Ἀργότερα μετέβη στήν Πάτμο, ὅπου ἔγινε μαθητής τοῦΓερασίμου Βυζαντίου. Τό 1760 ἀποστέλλεται μέ τόν Μητροπολίτη Κιτίου Μακάριο στήν Κωνσταντινούπολη γιά ἐλάφρωση ἀπό τούς φόρους καί συλλογή συνδρομῶν γιά τήν ἐνσκήψασα συμφορά τῆς πανώλης στήν Κύπρο. Τότε ὀνομάσθηκε ἱεροκῆρυξ τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας. ἘπανελθώνἐκλέγεταιἈρχιεπίσκοπος τῆς νήσου,ἀλλάἔφυγε κρυφά στάἹεροσόλυμα, προτιμήσας τόνἡσυχαστικό βίο στή μονή τοῦἉγίου Σάββα. Στή συνέχεια χειροτονεῖται Μητροπολίτης Βηθλεέμ, τέλος δέ, τό 1766, Πατριάρχης Ἱεροσολύμων. Ἦταν ἐκ τῶν καλλίστων Θεοτοκαριογράφων τῆςἐποχῆς του.

ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΕΛΛΑΡΑΣ

Ὁ Νικόλαος Βελλαρᾶς καταγόταν ἀπό τάἸωάννινα καί ἤκμασε τόν ΙΗ΄ αἰῶνα μ.Χ. Ἔγραψε θεοτοκία καί κανόνες

ΔΑΜΙΑΝΟΣ ΒΑΤΟΠΕΔΙΝΟΣ

Ὁ Δαμιανός Βατοπεδινός, μοναχός τῆς μονῆς τοῦ Βατοπεδίου Ἅγίου Ὄρους, ὅπου καί ἔψαλλε, ἔζησε περί τό 1740. Ἐμέλισε διάφορα μουσουργήματα, τά ὁποῖα ἀπό τήν ἀρχαία παρασημαντική μετεγράφησαν στή νέα γραφή, ἀκόμη δέ καί τό δίχορο «Ἄξιόνἐστιν» μετά τῶν κρατημάτων, κατά μίμησιν τοῦ ὁποίουὁ ἐκ τῶν μαθητῶν αὐτοῦ Πέτρος ὁ Μπερεκέτης συνέθεσε τό λαμπρό δίχορο ὀκτάηχο τῆς ἀρτοκλασίας «Θεοτόκε Παρθένε» .

ΠΕΤΡΟΣ ΓΛΥΚΥΣ, Ο ΜΠΕΡΕΚΕΤΗΣ

Ὁ Πέτρος Γλυκύς ὁ Μπερεκέτης, ὀνομαζόμενος ἔτσι ἀπό τήν τουρκική λέξη «μπερεκέτ» (ἀφθονία) τήν ὁποία μεταχειρίζονταν, ὅταν οἱ μαθητές του τόν ἐρωτοῦσαν,ἄν ἔχει καίἄλλους Εἱρμούς νά διδάξει. Mαζί μέ τούς Χρυσάφη τόν Νέο, Γερμανό Νέο Πατρῶν καί τόν Μπαλάσιο Ἱερέα ὑπῆρξαν οἱ 4 μεγάλοι μουσικοί πού ἤκμασαν στά τέλη τοῦ ΙΖ΄ αἰῶνος μ.Χ. καί ἀρχές τοῦ ΙΗ΄. Ὑπῆρξε ἕνας ἀπό τούς πλέον διαπρεπέστερους μουσικούς μετά τήν Ἅλωση καί ἐμέλισε πολλά καί διάφορα ἄσματα, ὅπως τό δίχορο «Θεοτόκε Παρθένε» μετά κρατήματος, πολυελέους, δοξολογίες, ἀσματικά ἔντεχνα, πασαπνοάρια, κοινωνικά τῆς ἑβδομάδος, κοινωνικά τοῦ ἐνιαυτοῦσέ διάφορους ἤχους, χερουβικά καί τίς καταβασίες τῆς Γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ. Διακρίθηκε ἰδιαιτέρως στή μέλιση τῶν Εἱρμῶν, ὑπερβάλλοντας ὅλους τούς συγχρόνους του, γι' αὐτό καί οἱ εἱρμοὶ αὐτοί ἐκλήθησαν «Καλοφωνικοί» ἀπό τούς μελωδούς, λόγῳ τῆς ἀπαράμιλλης γλυκύτητος τήν ὁποία εἶχαν. Ὁ ἴδιος δέ ὀνομάσθηκε «πατήρ τῶν Καλοφωνικῶν Εἱρμῶν» . Ἀπό τά μουσουργήματα τοῦ Μπερεκέτου τά περισσότερα μετετράπησαν ἀπό τήν ἀρχαία παρασημαντική στή νέα ἀπό τόν Χρύσανθο καί τόν Γρηγόριο Πρωτοψάλτη καί ἐδημοσιεύθησαν σέ διάφορες Ἀνθολογίες. Ἔζησε ὅταν Πρωτοψάλτες τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας ἦσαν οἱ Παναγιώτης Χαλάτζογλου καί Ἰωάννης ὁ Τραπεζούντιος. Ἐδιδάχθηκε τή μουσική στήν πατρίδα του, τήν Κωνσταντινούπολη, καί ὕστερα στό Ἅγιον Ὄρος κοντά στόν ξακουστό μουσικό Δαμιανό τόν Βατοπεδινό. Γιά πολλά χρόνια διετέλεσε ἱεροψάλτης στό ναό τοῦἉγίου Κωνσταντίνου Ὑψωμαθείων.

ΟΚΤΑΗΧΟ ΘΕΟΤΟΚΕ ΠΑΡΘΕΝΕ
Θεοτόκε Παρθένε... [ 4΄ 38΄΄]

Στίχος ἀπό τό ὀκτάηχο Θεοτόκε Παρθένε τοῦ Πέτρου Μπερεκέτου (ἀκμὴ 16801710/1715), σέ ἦχο α΄. Ψάλλει ὁ ἀείμνηστος  Ἄρχων Πρωτοψάλτης τῆς Μ.τ.Χ.Ε. Θρασύβουλος Στανίτσας. Ἠχογράφηση 1975 Παραγωγή τοῦ Ι.Β.Μ. Ἐπιμέλεια & ἔκδοση ὑπό Δρ. Γρηγορίου Στάθη, καθηγητοῦ Παν. Ἀθηνῶν.

Καί εὐλογημένος... [ 6΄ 43΄΄]

Σέ ἦχο πλ. α΄. Ψάλλει ὁ ἀείμνηστος  Ἄρχων Πρωτοψάλτης τῆς Μ.τ.Χ.Ε. Θρασύβουλος Στανίτσας.

Ὁ καρπὸς τῆς κοιλίας σου... [ 4΄ 15΄΄]

Σέ ἦχο πλ. β΄.  Ψάλλει ἡ χορωδία τοῦ Συλλόγου Μουσικοφίλων Κωνσταντινουπόλεως.

Τῶν ψυχῶν ἡμῶν... [ 7΄ 07΄΄]

Σέ ἦχο πλ. δ΄. Ψάλλει ὁ Ἄρχων Δομέστικος τῆς Μ.τ.Χ.Ε. Δημοσθένης Παϊκόπουλος.

Τῶν ψυχῶν ἡμῶν... [ 0΄ 58΄΄]

Τό τέλος. Ἀργό μέλος ἐκ τοῦ Θεοτόκε Παρθένε... τοῦ Πέτρου Μπερεκέτου, σέ ἦχο α΄. Ψάλλει ὁ Ἄρχων Δομέστικος τῆς Μ.τ.Χ.Ε. Δημοσθένης Παϊκόπουλος.

ΣΤΙΧΟΙ ΕΚ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΠΟΛΥΕΛΕΟΥ "ΔΟΥΛΟΙ ΚΥΡΙΟΝ"
Ὅτι κρινεῖ Κύριος...

Ὑπό Πέτρου Μπερεκέτου (ἀρχ. ΙΗ΄ αἰῶνος), σέ ἦχο πλ. δ΄. Tονισθέν ὑπό τοῦ Ἄρχοντος Πρωτοψάλτου τῆς Μ.τ.Χ.Ε. Θρασυβούλου Στανίτσα.
Σελίδες

Παπαδική

Ὀγκωδέστατη καί σπουδαιότατη Παπαδική. Ἡ στάχωση ἀπό μαῦρο δέρμα καί ξύλινες πινακίδες. Ἔντυπα κοσμήματα καί ἡ παράσταση τοῦ προφητάνακτος Δαβίδ. Πρόκειται γιά ἕνα σταθερό καί κωδικοποιημένο περιεχόμενο τῆς Παπαδικῆς τοῦ δεύτερου ἡμίσεος τοῦ ΙΗ΄ αἰῶνος μ.Χ. Γραφή ἰδιότυπα καλαίσθητη, ἐπιμελημένη καί καθαρότατη, μέ μαύρη καί ἐρυθρά μελάνη, ἀνοιχτῆς ἀποχρώσεως πρός κεραμόχροη, γιά τίς παντοῖες ἐρυθρογραφίες, καί τά ὡραῖα ποικιλμένα πρωτογράμματα. Kαί πολλά κοσμήματα στίς ἀρχές τῶν ἑνοτήτων μέ προτιμώμενα ὑδατοχρώματα τό ἀνοιχτό γαλάζιο, τό κίτρινο καί τό ἀνοιχτό πράσινο. Ἡ συλλογή τῶν Ἁπάντων τοῦ Πέτρου Mπερεκέτη σέ ξεχωριστή ἑνότητα στό τέλος του χειρογράφου (φφ. 405α516β), (Mονή Ξηροποτάμου, κώδικας. 309,ἔτος 1789, γραφέας: Δαμασκηνός Aγραφορενδινιώτης, χάρτης, 27 x 19ἑκ., φφ. 517).

ΙΩΑΚΕΙΜ ΡΟΔΙΟΣ

Ὁ Ἰωακείμ Ρόδιος, ἱερομόναχος, μαθητής τοῦ Πρωτοψάλτου Ἰωάννου τοῦ Τραπεζουντίου, ἔζησε περί τά μέσα τοῦΙΗ΄ αἰῶνος μ.Χ. καί ἐμέλισε μαθήματα τοῦ παπαδικοῦ μέλους.

ΖΑΧΑΡΙΑΣ ΠΡΩΤΟΨΑΛΤΗΣ

Ὁ Ζαχαρίας, πρωτοψάλτης τῆς Μητροπόλεως Κυζίκου, ἤκμασε περί τά μέσα τοῦ ΙΗ΄ αἰῶνος μ.Χ. Ἦταν ἀνεψιός τοῦ Μητροπολίτου Κυζίκου Ἀνανίου καί μαθητής τοῦ Ἰωάννου τοῦ Τραπεζουντίου.

ΙΩΑΣΑΦ ΚΟΥΚΟΥΖΕΛΗΣ Ο ΝΕΩΤΕΡΟΣ

Ὁ Ἰωάσαφ Κουκουζέλης, ὁ Νεώτερος, ἔζησε κατά τό πρῶτον ἥμισυ τοῦ ΙΗ΄ αἰῶνος μ.Χ.. Ἦταν ἄριστος μουσικός καί καλλιγράφος τῆς μουσικῆς καί ἐμέλισε διάφορα ἄσματα. Ἀντέγραψε δέ τήν παλαιά Παπαδικήν σέ ὀγκωδέστατο τόμο, ἐν στόν ὁποῖο περιέλαβε πλουσιώτατη ὕλη.

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ Ο ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ

Ὁ Ὅσιος Νικόδημος ἐγεννήθηκε στή Νάξο, τό ἔτος 1749, ἀπό γονεῖς εὐσεβεῖς καί ἐνάρετους, τόν Ἀντώνιο καί τήν Ἀναστασία Καλλιβούρση. Τό κατά κόσμον ὄνομά του ἦταν Νικόλαος καί ἀπό τήν παιδική του ἡλικία ἔδειχνε ὅτι ἦταν ἄνθρωπος μεγάλης ἀρετῆς καί φοβερῆς εὐφυῒας. Τά πρῶτα του γράμματα τά ἔμαθε στήν Νάξο καί ἔπειτα, στή σχολή τῆς ἰδίας πόλεως, ἐπλούτισε τίς γνώσεις του μέ διδάσκαλο τόν ἀδελφό τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, Ἀρχιμανδρίτη Χρύσανθο. Κατόπιν, σέ ἠλικία 16 ἐτῶν, ἐπῆγε στήν Ἑλληνική Σχολή τῆς Σμύρνης, ὅπου κοντά σέ φημισμένους διδασκάλους ἔλαβε ανώτερη παιδεία καί ἀρετή. Μετά ἀπό ὁρισμένες περιπέτειες, τό 1775, ἦλθε στό Ἅγιον Ὄρος. Ἐκεῖ, στή μονή τοῦ Ὁσίου Διονυσίου, ἐκάρη μοναχός μέ τό ὄνομα Νικόδημος. Οἱ Πατέρες τῆς μονῆς, πού διέκριναν τά μεγάλα φυσικά καί ἐπίκτητα χαρίσματά του, τόν διόρισαν ἀναγνώστη καί γραμματέα τῆς μονῆς. Στή μονή αὐτή ὁ Νικόδημος ὑπῆρξε ὑπόδειγμα διακονίας καί πράξεων ἀρετῆς. Ἔπειτα ἀποσύρθηκε σέ κάποιο κελλί, ὅπου μέ ἀσκητικό τρόπο ἐπιδόθηκε στή μελέτη καί συγγραφή πολλῶν θεολογικῶν καί ἁγιολογικῶν βιβλίων. Μεταξύ αὐτῶν εἶναι ὁ«Συναξαριστής» , τό «Ἑορτοδρόμιον», ἡ«Νέα Κλίμαξ» ,ὁ «Ἀόρατος Πόλεμος» καί ἄλλα πολλά. Τελικά μετά ἀπό διάφορες περιπέτειες, πού ὑπέστη στή βραχύχρονη ζωή του, ἐκοιμήθηκε ἀπό ἡμιπληγία τήν 14η Ἰουλίου τοῦ ἔτους 1809, σέ ἡλικία 60 ἐτῶν, καί ἐνταφιάσθηκε στό Λαυριωτικό κελλί τῶν Σκουρταίων στίς Καρυές τοῦ Ἁγίου Ὄρους.

Ὁ Ὅσιος Νικόδημος ἦταν ἄριστος ὑμνογράφος. Ἐκάλλυνε τούς ὕμνους καί τά ἐγκώμια τοῦ Ἐπιταφίου καί τοῦ Πάσχα, διόρθωσε πολλούς ἀσματικούς κανόνες καί ἰδιαίτερα τούς τοῦ Θεοτοκαρίου, συνέθεσε δέ διάφορους κανόνες ἀναδειχθείς καί ἔξοχος Ἀκολουθιογράφος, ξεπερνώντας τούς κατά τόν ΙΣΤ΄ αἰῶνα μ.Χ. ἀκμάσαντες διάσημους ὑμνωδούς Ἀντώνιο, Μέγα Ρήτορα τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, Μελέτιο Συρίγο, Στυλιανό Ρίκη, τούς κατά τόν ΙΖ΄ αἰῶνα μ.Χ. Μαρίνο Τζάνες τόν Πουλιανῆ, Γεώργιο Κορέσσιο, καί τούς κατά τόν ΙΗ΄ αἰῶνα μ.Χ.Ἅγιο Ἀθανάσιο τόν Πάριο, Μητροφάνη Γρηγορᾶ, Νικόλαο Ζερτζούλη τόν ἐκ Μετσόβου, Νικόλαο Γαβριηλόπουλο, Βίκτορα Δαράκη, Καμπίτη Παπαφιλίππου, Νικόλαο Τριαντάφυλλο, Σωφρόνιο Πάγκαλο, Ἀθανάσιο Ἰβηρίτη, Νικηφόρο ἱεροδιάκονο, Νικόλαο Κύρκο, Γρηγόριο τόν Δυρραχίου, Ἱερεμία τόν Κρήτατα, Χρύσανθο τόν Κύπριο, Γρηγόριο Ἁγιοπαυλίτη, Κύριλλο, Ἀρχιεπίσκοπο Σινᾶ, Ἰωακεὶμ Πάριο, Μητροφάνη Ναύπλιο, Γεώργιο Βελημᾶ, Ἀνδρέα Πάργιο, Γεώργιο Σύπανδρο, Ἱερόθεο Αἰτωλό καί Ἀθανάσιο τόν ἐκ Ραιδεστοῦ.

ΚΥΡΙΛΛΟΣ, ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΤΗΝΟΥ

Ὁ Κύριλλος, Ἀρχιεπίσκοπος Τήνου, πού ἐχρημάτισε προηγουμένως ἱεράρχης τῆς ἐπαρχίας Γάνου καὶ Χώρας, γι' αὐτό καί ἀπό τά ἔργα αὐτοῦ κάποια μέν ἐπιγράφονται «Κυρίλλου Γάνου καὶΧώρας», κάποια δέ «Κυρίλλου πρώην Τήνου» . Διακεκριμένος μουσικός, ἐγεννήθηκε στή νῆσο τοῦ Μαρμαρᾶτῆς Προποντίδος καί συνέψαλλε μερικές φορές μέ τόν Πρωτοψάλτη Δανιήλ καί στὸν πατριαρχικό ναό. Ἦταν ἐγκρατής ὄχι μόνο τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς, τήν ὁποία ἐδιδάχθηκε ἀπό τόν Παναγιώτη Χαλάτζογλου, ἀλλά καί τῆς ἀραβοπερσικῆς. Ἐμέλισε χερουβικά καί κoινωνικά, συνέγραψε δέ καί Ἐγχειρίδιον περί τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΑΛΑΤΖΟΓΛΟΥΣ

Ὁ Παναγιώτης Χαλατζόγλους, Πρωτοψάλτης τῆς ΜεγάληςἘκκλησίας (1728), Βυζάντιος τήν πατρίδα, καλλίφωνος, ἐδιδάχθηκε τά πρῶτα γράμματα καί τίς προκαταρκτικές γνώσεις τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς ἀπό κάποιον ἁγιορείτη Τραπεζούντιο μοναχό, συγγενῆ τοῦ πατέρα του, πού καταγόταν, ἐπίσης, ἀπο τήν Τραπεζοῦντα. Γιά τελειότερη ἐκμάθηση τῆς μουσικῆς μετέβη στό Ἅγιον Ὄρος καί ἐμαθήτευσε κοντά στόν ὀνομαστό μουσικό τῆς ἐποχῆς ἐκείνης Δαμιανό τόν Βατοπεδινό. Ἀφοῦ ἐπανῆλθε στήν Πόλη διορίσθηκε Πρωτοψάλτης τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας καί ἀνέδειξε πολλούς μαθητές. Ἐμέλισε διάφορα ἔργα, ἀπό τά ὁποῖα γνωρίζουμε τόν καλοφωνικό εἱρμό «Ἔφριξε γῆ» σέ ἦχο πλ. α΄ μετά τοῦ κρατήματος, ἕτερο κράτημα σέ ἦχο βαρύ κατά τό διατονικό γένος, καί ἄλλα. Συνέγραψε δέ μικρό Ἐγχειρίδιον περί Μουσικῆς , στό ὁποῖο πραγματεύεται περί φθορῶν, θέσεων, καί ἄλλων, καί περί τῆς ἀραβοπερσικῆς μουσικῆς σέ σχέση πρὸς τήν ἰδική μας. Ἀπέθανε, τό 1748, κατά τήν ἡμέρα τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς.

ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΤΡΑΠΕΖΟΥΝΤΙΟΣ

Ὁ Ἰωάννης ὁ Τραπεζούντιος συνέψαλλε ὡς Λαμπαδάριος πρίν μετά τοῦ διδασκάλου αὐτοῦ Παναγιώτου Χαλατζόγλου. Ἔγραψε ἀμιμήτου κάλλους εἱρμολογικά μέλη, κανόνες, καταβασίες, σύντομα καί ἀργά μαθήματα. Τό 1756, μέ προτροπή τοῦ τότε Πατριαρχεύοντος Κυρίλλου Ε΄, τοῦ ἀπό Ἀδριανουπόλεως, ὁ Ἰωάννης ἐμέλισε τά ἀργά πασαπνοάρια, πολυελέους, δοξολογίες, χερουβικά, κοινωνικά, τό Ἀλληλουάριον καί ἄλλα διά τῆς κουκουζελείoυ παρασημαντικῆς διαφορετικῆς τῆς πρό αὐτοῦ, δηλαδή ἁπλούστερης, μεθοδικότερης καὶ στοιχειωδέστερης, τήν ὁποία ἐπεξήγησε ὁ μαθητής αὐτοῦ Πέτρος ὁ Πελοποννήσιος. Τόν μουσικώτατο Τραπεζούντιο, ὅταν ἀπέθανε, διαδέχθηκε ὁ Πέτρος ὁ Πελοποννήσιος.

ΠΕΤΡΟΣ Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΣ

Ὁ Πέτρος ἐγεννήθηκε περί τό 1730 στήν Πελοπόννησο, ἐμαθήτευσε δέ ἀπό παιδικῆς ἡλικίας κοντά σέ κάποιον ἱερομόναχο μουσικό τῆς Σμύρνης, στή συνέχεια δέ στήν Κωνσταντινούπολη πλησίον τοῦ Ἰωάννου τοῦ Τραπεζουντίου, Πρωτοψάλτου τῆς ΜεγάληςἘκκλησίας, μετά τοῦ ὁποίου καί συνέψαλλεὡς Β΄ δομέστικος. Ἐδίδαξε τή μουσικὴν μαζί μέ τόν Δανιὴλ τόν Πρωτοψάλτη καί τόν τότε δομέστικο Ἰάκωβο τόν Πελοποννήσιο καί στήν ἱδρυθεῖσα, τό 1776, Πατριαρχοῦντος τοῦ Σωφρονίου τοῦ ἀπό Ἱεροσολύμων, Πατριαρχική Μουσική Σχολή, δεύτερη μετά τήν Ἅλωση. Ἡ προσφορά τοῦ Πέτρου στήν ἐκκλησιαστική μουσική εἶναι πολὺ μεγάλη. Εἶναι αὐτός πού ἐξήγησε πλατύτερα καί συστηματικότερα τήν ἀρχαία μουσική στενογραφία. Ὁ Πέτρος, ἔχοντας ἔξοχομουσικό τάλαντο, ἀλλά καί μουσική ἰδιοφυῒα ὑπέροχη, ἦταν ὁ πρῶτος ἀνάμεσα στούς σύγχρονους μέ αὐτόν μουσικούς. Τόν ἐκτιμοῦσαν δέ καί τόν ἀγαποῦσαν ὄχι μόνο οἱ ἰδικοί μας, ἀλλὰ καί οἱ Μωαμεθανοί καί οἱ Ἀραβοπέρσες, διότι ἦταν βαθύς γνώστης καί τῆς ἰδικῆς τους μουσικῆς. Ἔχει γράψει πολλά ἐκκλησιαστικά μέλη μέ ἁπλό καί ἀπέρριτο ὕφος, πού εἶναι ἰδικά του. Ὁ μεγάλος αὐτός μουσικός ἀνέλυσε ἐκτενέστερα τά συμβολικά σημάδια τῆς πρώτης στενογραφίας. Μεταχειρίσθηκε τέτοιο σύστημα ὥστε ἡ γραμμή πού ἦταν γραμμένη μέ δύο ἤ τρία σημάδια, νά γράφεται μέ περισσότερους φωνητικούς χαρακτῆρες (φθογγόσημα). Ὁ ἀναλυτικός τρόπος γραφῆς τοῦ Πέτρου εἶναι ὁ πρῶτος ἐπίσημος, μετά τήν πρώτη στενογραφία, σταθμὸς τῆς παρασημαντικῆς. Εἶναι τό μεταίχμιο μεταξύ τῆς πρώτης στενογραφίας καί αὐτῆς πού χρησιμοποιοῦμε σήμερα. Ἐκτός, ὅμως,ἀπό αὐτή τήν ἐργασία τοῦ Πέτρου, ἔχουμε μία ἐξἴσου σοβαρή. Μέχρι τήν ἐποχή τοῦ Πέτρου ἐγράφονταν μόνο ἀργά μέλη, γιατί τά σύντομα ἐσώζονταν μόνο μέ τήν προφορική φωνητική παράδοση. Τά περισσότερα σύντομα μέλη ἔχουν γραφεῖ ἀπό τόν Πέτρο μέ τό ἰδικό του μουσικό σύστημα. Αὐτό εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα νά ἀποκρυσταλλωθεῖ μέ τή γραφὴ ὅ,τι μέχρι τότε σωζόταν μόνο μέ τήν προφορική παράδοση. Ὁ Πέτρος ἐμελοποίησε ὅλη τή σειρά τῶν ἐγκυκλοπαιδικῶν μουσικῶν μαθημάτων δηλαδή: Ἀπολυτίκια, Κοντάκια, Προσόμοια, Ἐξαποστειλάρια καί γενικά ὅλα ὅσα ἀνήκουν στό σύντομο καί ἀργό εἱρμολογικό μέλος. Ὡς σπουδαιότερη ἐργασία τοῦ Πέτρου μπορεῖ νά θεωρηθεῖ ἡ σύντμηση τῶν ἔργων σπουδαίων μουσικῶν. Μέ τήν ἐργασία αὐτή τοῦ Πέτρου ὅλα αὐτὰ τά ἔργα ἔγιναν εὔχρηστα. Ἔτσι ἔχουμε τό σύντομο Ἀναστασιματάριο, τό σύντομο Εἱρμολόγιο, τό σύντομο Δοξαστάριο κ.ἄ.Ἐμελούργησε τρεῖς σειρές Χερουβικάἀργά καί μία σύντομα, τρεῖς σειρές Κοινωνικά τῶν Κυριακῶν καί μία σειρά Κοινωνικά τῆς ἑβδομάδος καί ἄλλα Χερουβικά καί Κοινωνικά στίς Δεσποτικές καί Θεομητορικές ἑορτές κατά τούς ὀκτώἤχους, εὐλογητάρια ἀργά, σύντομα καί συντομότερα, πολυελέους, δοξολογίες σύντομες καί ἀργοσύντομες σέ διάφορους ἤχους, πασαπνοάρια ἀργά τοῦ Ὄρθρου, Εἱρμούς καλοφωνικούς, κρατήματα, καί ἄλλα διάφορα μουσουργήματα, ψαλλόμενα στούς μικρούς καί μεγάλους Ἑσπερινούς, στίς Παννυχίδες, τόν Ὄρθρο τῶν διαφόρωνἑορτῶν, στίς Λειτουργίες τοῦ Χρυσοστόμου, Βασιλείου καί τῶν ΙΙροηγιασμένων, καί σέ ἄλλες τελετές, ὅπως κηδείας, χειροτονίας, στό βάπτισμα, τό γάμο, τό εὐχέλαιο καί ἄλλα.Ἐμέλισε δέ καί στίχους πολιτικούς κατά τά μακάμια τῶν Ὀθωμανῶν καί τούς ρυθμούς αὐτῶν. Ὁ Πέτρος ἀπέθανε τό ἔτος 1777.

ΚΡΑΤΗΜΑ
Τε ρι ρεμ...

Πέτρου Πελοποννησίου, σέ ἦχο α΄, βασισμένο σέ ἑρμηνεία Δημοσθένους Παϊκοπούλου, Ἄρχ. Δομεστίκου τῆς Ἁγίας καί Μ.τ.Χ.Ε.

Σελίδες

ΠΕΤΡΟΣ Ο ΒΥΖΑΝΤΙΟΣ, Ο ΚΑΙ ΦΥΓΑΣ

Ὁ Πέτρος ὁ Βυζάντιος ὁ καί Φυγᾶς, μαθητής τοῦ Πέτρου τοῦ Πελοποννησίου, ἐγεννήθηκε στό Νεοχώρι τοῦ Βοσπόρου. Ἐχειριζόταν μέ δεξιότητα τήν πανδουρίδα καί τόν ἀραβικό πλαγίαυλο ( νέι )· Ὁ Βυζάντιος, διά τῆς παρασημαντικῆς τοῦ διδασκάλου αὐτoῦ, ἔγραψε τά ποιήματα αὐτοῦκαίἐξήγησε πολλά μαθήματα τῆς γραφῆς τοῦ Ἰωάννου τοῦ Κουκουζέλους, τά ὁποῖα ἀγόρασαν μετά τό θάνατο αὐτοῦ, τό 1815, οἱ ἔφοροι τῆς ἱδρυθείσης Πατριαρχικῆς Μουσικῆς Σχολῆς μετά τῶν λοιπῶν σημειωμάτων αὐτoῦ. Ἐμέλισε μία σειρά χερουβικά καί τρεῖς σειρές κοινωνικὰ τῶν Κυριακῶν «Αἰνεῖτε» ,ἐκ τῶν ὁποίων τά χερουβικὰ καί μία σειρά κοινωνικά ἐξεδόθησαν σέ διάφορες Ἀνθολογίες ἐπ' ὀνόματι αὐτοῦ«Πέτρου τοῦ Βυζαντίου» , τά δέ μικρότερα κοινωνικά αὐτοῦ ἐπ' ὀνόματι «Ἰωάννου τοῦ Λαμπαδαρίου» . Τό σύντομο Εἱρμολόγιο, καταβασίες, δοξολογία, κεκραγάρια, «Αἰνεῖτε» τῶν αἴνων ἀργοσύντομα καί ἄλλα μαθήματα φέρουν ἐπιγραφή «Τοῦ μαθητοῦ» (Πέτρου τοῦ Πελοποννησίου). Σώζεται αὐτοῦ καί μία Παπαδική ἰδιόγραφη στή βιβλιοθήκη τοῦ μετοχίου τοῦ Παναγίου Τάφου στό Φανάρι. Ὁ Πέτρος, ὑπό τοῦ Πατριάρχου Καλλινίκου, τοῦ ἀπὸ Νικαίας, ἀφοῦ ἐπαύθη ἀπό πρωτοψάλτης λόγῳ τῆς δευτερογαμίας αὐτοῦ, πού δέν ἐπιτρεπόταν στούς ἱεροψάλτες τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, ἔφυγε στήν Χερσώνα, γι' αὐτό καί ἀποκαλεῖται καί «Φυγᾶς» , καί ἀπό ἐκεῖ στό Ἰάσιον, ὅπου καί ἀπέθανε, τό 1808.

ΔΑΝΙΗΛ, Ο ΑΠΟ ΤΥΡΝΑΒΟΥ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

Ὁ Δανιήλ, ὁ ἀπό Τυρνάβου τῆς Θεσσαλίας, μαθητής τοῦ μουσικοδιδασκάλου Παναγιώτου Χαλατζόγλου, συνέψαλλε μέ τόνἸωάννη τόν Τραπεζούντιο, καί ἦταν ὀνομαστός μουσικός, σεμνυνόμενος γιά τήν καλλιφωνία καί τόν εὔσχημο τρόπο τῆς ψαλμωδίας. Ἐδίδαξε στή Β΄ μετά τήν Ἅλωση ἐκκλησιαστική Μουσική Σχολή ἀντί 400 γροσσίων κατ' ἔτος. Ἦταν ἐγκρατής τῆς ἐξωτερικῆς μουσικῆς, τήν ὁποία ἐδιδάχθηκε ἀπό τόν Ζαχαρία τόν Βυζάντιο, πού ἐμέλισε μέλη ἐκκλησιαστικά, ἀσιατικά καί ἐλληνικά ἄσματα, τά ὁποῖα περιέλαβε σέ συλλογή ὑπό τό ὄνομα «Εὐτέρπη». Στόν Ζαχαρία ὁ Δανιήλ ἀντεδίδαξε τήν ἐκκλησιαστική μουσική. Ἐμέλισεὕμνους, κρατήματα ἐκτεταμένα καί ἔντεχνα, δοξολογία σέ ἦχο βαρύ ἑπτάφωνο, πολυέλεο, χερουβικά, κοινωνικά τῶν Κυριακῶν καί ὅλου τοῦἔτους σέ διάφορους ἤχους, καίἄλλα μουσουργήματα τοῦ παπαδικοῦμέλους. Ἀπέθανε τήν 23η Δεκεμβρίου 1789.

ΙΑΚΩΒΟΣ Ο ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΟΣ

Ὁ Ἰάκωβος καταγόταν ἀπό τήν Πελοπόννησο καί ἐγεννήθηκε περί τό 1740. Ὀνομαζόταν κοινῶς τότε Γιακουμάκης καί διετέλεσε μαθητής τοῦ Ἰωάννου τοῦ Τραπεζουντίου. Διακρίθηκε ὡς φύλακας πιστός τοῦ σεμνοπρεποῦς ἐκκλησιαστικοῦ μουσικοῦ ὕφους, κάλλιστος μελοποιός, ὑμνογράφος καί ἄνδρας μορφωμένος, διατελέσας καὶ γραμματεὺς τοῦ πατριαρχικοῦ γραφείου. Ὁ Ἰάκωβος, πού διορίσθηκε δομέστικος, συνέγραψε δύο ἀσματικούς κανόνες σέ ἦχο δ΄, τόν μέν πρός τό «Τριστάτας κραταιούς» , τόν δέ πρός τό «Ἀνοίξω τό στόμα μου», καί τήν Ἀκολουθία τῆς Μεγαλομάρτυρος Εὐφημίας, ἡ ὁποία ἐκδόθηκε ἀπό τό Πατριαρχεῖο, τό 1804, Πατριαρχοῦντος τότε τοῦ Γρηγορίου τοῦ Ε΄, μέ τήν προτροπή τοῦ ὁποίου διόρθωσε καί τά παρεισφρύσαντα κατά καιρούς λάθη ἀπό ἀβλεψία τυπογραφική στά ἐκκλησιαστικά λειτουργικά βιβλία. Ἐμέλισε τό ἀργό Στιχηράριο ἤ Δοξαστάριο (συντμηθὲν ἐκ τοῦ Παλαιοῦ Στιχηραρίου) μετά τῶν ἕνδεκα Ἑωθινῶν, τῶν ἰδιομέλων τῶν Μεγάλων Ὡρῶν καὶ τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, περιέχον καὶ τά δοξαστικ’ τῶν Ἑσπερίων ἀπο στίχων ὅλου τοῦἔτους, συνέταξε τά μεγάλα κεκραγάρια τοῦ Ἰωάννου τοῦ Δαμασκηνοῦ καί τόν πολυέλεο τοῦ Δανιήλ τοῦ Πρωτοψάλτου «Δοῦλοι Κύριον», ἐμέλισε ὀκτώ δοξολογίες ἐντέχνους καί χερουβικά, πασαπνοάρια τῶν Αἴνων, τό «Νῦν αἱδυνάμεις» , τό «Ἀγαπήσω σε Κύριε», ἀπολυτίκια, κοντάκια, ὠδές καί ἐγκώμια σέ Πατριάρχες. Ὁ Ἰάκωβος ὑπῆρξε πρῶτος στή μελοποίηση κατά νόημα. Ἱστορεῖται ὅτι γιά νά τηρήσει τήν ἔννοια κάποων λέξεων τῶν Τροπαρίων στά Προσόμοια, δέν ἐτηροῦσε τόν οἰκεῖο ρυθμό, γι' αὐτό καί ἀγανακτοῦσε ὁ Πέτρος ὁ Βυζάντιος, πού τότε ἦταν Λαμπαδάριος. Ὁ Ἰάκωβος ἐπολέμησε τό μεταρρυθμιστικό σύστημα καί τήν εὐρωπαϊκή παρασημαντική τοῦ Ἀγαπίου Παλλιέρμου, τοῦ ἐκ Χίoυ.

ΜΑΝΟΥΗΛ ΒΥΖΑΝΤΙΟΣ

Ὁ Μανουὴλ Βυζάντιος ἦταν μαθητής τοῦ Ἰακώβου τοῦ Πρωτοψάλτου καί τοῦ Γεωργίου τοῦ Κρητός, διακριθείς γιά τό σοβαρό ἐκκλησιαστικό ὕφος, τό ὁποῖο ἐμιμήθηκε πιστότατα καί ὁ κατόπιν Πρωτοψάλτης Κωνσταντῖνος ὁ Βυζάντιος. Ἐκλήθηκε στή θέση τῆς Πρωτοψαλτείας ἀπό τήν ἐκκλησία τῆς Ἁγίας Κυριακῆς Κοντοσκαλίου Κωνσταντινουπόλεως, ἕνεκα τῆς ἀπαράμιλλης καλλιφωνίας καὶ τῆς περὶτή μουσική ἐμπειρίας αὐτοῦ.Ἐμέλισε τρεῖς σειρές χερουβικά ἔντεχνα, κοινωνικά, μαθήματα τοῦ Μαθηματαρίου, τά κατ' ἦχον ἀντίφωνα κατά τό μικτό εἶδος, σύντομες δοξολογίες σέ διάφορους ἤχους, τίς στιχολογίες τῶν κεκραγαρίων τῶν ὀκτώἤχων, τούς μακαρισμοὺς τοῦ βαρέως ἤχου καί τοῦ πρωτοβαρέως. Συνέγραψε τήν κατ' ἀγωγήν στιχολογία τῶν μεγαλυναρίων τῆς Ὑπαπαντῆς, συνέταμε τό μέγιστο «Μακάριος ἀνήρ» τοῦ Πέτρου τοῦ Πελοποννησίου, καί συνέθεσε συλλογή τῶν ἰδιομέλων μέ διάφορα κοντάκια καί ἀπολυτίκια κατά τό ὕφος τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας. Ἀπέθανε τήν 2α Ἰουνίου τοῦ 1819.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ Ο ΚΡΗΣ

Διάσημος μουσικός καί ὑμνογράφος τοῦ β΄ ἡμίσεος τοῦ ΙΗ΄ καί τῶν ἀρχῶν τοῦ ΙΘ΄ αἰῶνος μ.Χ. Ἐγεννήθηκε στήν Κρήτη, ἄγνωστο πότε, ἀλλ' ἀπέθανε στήν Κυδωνία. Ποτέ δέν ἐξάσκησε τό λειτούργημα τοῦ ἱεροψάλτου, ἀλλά πάντοτε ἐδίδασκε τή μουσική στήν Κωνσταντινούπολη, Χίο καί Κυδωνία.Ἐμελοποίησε χερουβικά, κοινωνικά ἔντεχνα, τά στιχηρά ἰδιόμελα τοῦ Πάσχα, τό «Μετά τῶν Ἁγίων ἀνάπαυσον, Χριστέ» καί πολλά τροπάρια. Ὑπῆρξε μαθητής τοῦ Μελετίου τοῦ Σιναῒτου καί τοῦ Ἰακώβου τοῦ Πρωτοψάλτου καί προάγγελος τῆς νέας γραφικῆς μεθόδου τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς. Ἔργα του σώζονται σέ ἀρκετούς χειρόγραφους κώδικες 184.

ΔΥΝΑΜΙΣ
Ἅγιος ὁ Θεός...
Γεωργίου Κρητός, σέ ἦχο β΄.
Σελίδες

ΠΑΪΣΙΟΣ ΞΗΡΟΠΟΤΑΜΗΝΟΣ

Ὁ Παΐσιος Ξηροποταμηνός, κατά κόσμον Καραδημητρός Δάμτσας, μαθητής τοῦ Γεωργίου τοῦ Κρητός, καταγόταν ἀπό τό Προμύριο τοῦ Βόλου καί ἐγεννήθηκε περί τό 1773. Τό 1807 εἰσέρχεται στή μονή Ξηροποτάμου τοῦ Ἁγίου Ὄρους μέ τούς δύο ἀδελφούς του, Ἄνθιμο καί Ἰωάννη. Κατά τά ἔτη 1812-1818 εὑρίσκεται στό Βουκουρέστι, χειροτονεῖται ἱερέας καί λαμβάνει τό ὀφφίκιο τοῦ ἀρχιμανδρίτου, καί καθίσται ἡγούμενος τῆς μονῆς Πλομπουῒνας. Τό 1818 πιθανότατα ἐμυήθηκε ἀπό τόν Σκουφᾶ στή Φιλική Ἑταιρεία. Τήν περίοδοἀπό τό 1820 ὥς τό 1822 ξαναβρίσκεται στό ἍγιονὌρος, ἀπό ὅπουἔφυγε γιά τήν πατρίδα του μετά τήν ἥττα τοῦ ἁγιορειτικοῦ Λόχου κοντά στά Βασιλικά. Μετά τό 2854,ἔτος κατά τό ὁποῖο ὁ Παῒσιος πρωτοστατοῦσε στή διάδοση τῆςἘπαναστάσεως στήν περιοχή τοῦΠηλίου, χάνουμε τά ἴχνη του. Τή δεκαετία, λοιπόν, 1840-1850, πού παραμένει στό σκοτάδι, εἶναι πολύ πιθανό ὁ Παῒσιος νά τή πέρασε στή μονή τῆς μετανοίας του, καί γι' αὐτό μουσικό χειρόγραφό τουἔμεινε καί ὑπάρχει ἐκεῖ. Ἀπέθανε τό 1853. Ἐμέλισε διάφοραἄσματα καί ἀφιερώθηκε στήν ἐφεύρεση καί διάδοση ἑνός Ἀλφαβητικοῦ Μουσικοῦ Συστήματος. Τρία γράμματα τοῦ ἀλφαβήτου δέν χρησιμοποιοῦνται στόἐν λόγῳ Ἀλφαβητικό Σύστημα. Αὐτά εἶναι: θ, ξ, π. Ἐδῶ εἴμεθα στά χνάρια ὅπου θά μποροῦσε σ' αὐτά νά ὑποκρύπτεται τό ὄνομα τοῦ συγγραφέως: Θ=Θετταλομάγνης 185, Ξ=Ξηροποταμινός, Π=Παῒσιος.

ΔΙΟΝΥΣΙΟΣ ΑΓΙΟΜΑΜΙΤΗΣ, Ο ΞΗΡΟΠΟΤΑΜΙΝΟΣ

Ὁ ἀρχιμανδρίτης Διονύσιος Ἁγιομαμίτης, ὁ Ξηροποταμηνός, ἦταν σύγχρονος τοῦ Παϊσίου καί ἐμέλισε διάφορα ἄσματα.

ΕΥΓΕΝΙΟΣ ΣΟΥΡΟΒΗΛΟΣ, Ο ΞΗΡΟΠΟΤΑΜΗΝΟΣ

Ὁ Εὐγένος Σουροβῆλος, κατά κόσμον Εὐστάθιος, ἦταν σύγχρονος τοῦ Παϊσίου. Διετέλεσε ἡγούμενος στή μονή Δάγγου τῆς Ρουμανίας κοντά στό Ἰάσιον κατά τά ἔτη 1846-1859 καί μετά καί ἀδελφός τῆς μονῆς Ξηροποτάμου. Ἐμέλισε διάφορους ὕμνους.

---

175 Πατριαρχική Ἱστορία, ἔκδ. Βόννης, σελ. 197.

176 Κων. Σάθα, Βιογραφικόν σχεδίασμα περί τοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου Β΄, Ἀθῆναι 1870, σελ. κβ.

177 Μανουήλ Μαλαξοῦ, Πατριαρχική Κωνσταντινουπόλεως Ἱστορία , παρά Μ. Κρουσίῳ, Turcograecia , Basileae 1584, σελ. 176 κ.ἑξ.

178 Ν. Τωμαδάκη, Ὀρθόδοξοι Ἀρχιερεῖςἐν Κρήτῃ ἐπὶ Ἐνετοκρατίας (Ἀνάτυπονἐκ τῆς «Ὀρθοδοξίας», 1952, τεῦχος 1ον Κωσταντινούπολις 1952, σελ. 4.

179 Ν. Παπαδάκι, Ἡ Ἐκκλησία Κρήτης Ἐπισκοπαί Μοναί , Χανιὰ1936, σελ. 30.

180 Πρβλ. Ἀγαθ. Νινολάκη, Μελέτιος ὁ Πηγᾶς ὁ Κρής, Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας καὶ Ἐπιτηρητὴς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου 1545-1602, ἐν Χανίοις 1903, σελ. 15

181 Πρβλ. ΟΣΤ΄ Κανόνα τῶν Ἁγιων Ἀποστόλων καὶ ΚΓ΄ τῆς ἐν Ἀντιοχείᾳ Συνόδου.

182 Μανουήλ Γεδεῶν, Ὁ Πατριάρχης Ἀθανάσιος Ε΄ ,Ἐπετηρίς Ἑταιρείας Κρητικῶν Σπουδῶν, Γ΄ (1940), σελ. 193-205).

183Ἡ καθαίρεση αὐτοῦ ἔχει σημοσιευθεῖ ἡμιτελής στόν Κώδικα τοῦ Κριτίου, Α΄ σελ. 235. Πρβλ. Θρακικά , ΣΤ΄[1935], σελ. 55, σημ. Σωφρονίου Εὐστρατιάδου, Μητροπολῖται Θράκης , Θρακικά, Η΄ [1937], σελ. 35-46.

184 C. Émereau, Hymnographi byzantini ,ἐν Échos d' Orient, 22 (1923), σελ . 426.

185 Θετταλομαγνησία εἶναι ἡ περιοχή τοῦ Βόλου.