Tα κάλαντα των παθών,το στεφάνι - Επιτάφιος

Τρίτη, 12 Απριλίου 2011

Tα κάλαντα των παθών,το στεφάνι - Επιτάφιος

Τα Κάλαντα, το «Λάζαρε πες μας τι είδες..», λέγονται το πρωί του Σαββάτου του Λαζάρου και αναφέρονται στην Ανάσταση του Λαζάρου. Επίσης το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής λέγεται και το μοιρολόι «Σήμερα μαύρος ουρανός.» , που αναφέρεται στη σταύρωση του Χριστού.
Τα κάλαντα αυτά λέγονται συνήθως από σχολικές ομάδες. Συνάμα δυο κορίτσια ή ένα αγόρι και ένα κορίτσι κρατούν ένα στεφάνι που έχει πλεχθεί με τα ωραιότερα λουλούδια της εποχής και αυτό κατόπιν αποτίθεται με μεγάλο σεβασμό είτε στον ΕΠΙΤΑΦΙΟ είτε στον τάφο του πρόσφατα νεκρού της ενορίας.

ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ ΤΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ

Αν είναι με το θέλημα και με τον ορισμό σας

Λαζάρου την Ανάσταση να μπω στ’ αρχοντικό σας.

Σήμερον έρχεται ο Χριστός,

ο επουράνιος Θεός,

εν τη πόλει Βιθανία.

Μάρθα κλαίει και η Μαρία

Λάζαρο τον αδερφό τους,

τον γλυκό και καρδιακό τους.

Τον μοιρολογούν και λέουν,

τον μοιρολογούν και κλαίουν

τρεις ημέρες τον θρηνούσαν

και τον εμοιρολογούσαν.

Την ημέρα την τετάρτη

κίνησε ο Χριστός για να `ρτει

και εβγήκεν η Μαρία

έξω από τη Βιθανία

και εμπρός του γόνυ κλει

και τους πόδας του φιλεί.

<<Αν εδώ ήσουν, Χριστέ μου, δεν θ` απέθνησκε ο αδελφός μου Πλην! Και τώρα ‘γω πιστεύω και καλότατα ηξεύρω ότι δύνασ’ αν θελήσεις και νεκρούς να αναστήσεις. Τον τάφο να μου δείξετε και ‘γω τον ανασταίνω. Τραπέζι να ‘τοιμάσετε και ‘γω θε να πηγαίνω. Και παρευθύς επήγαν και τον τάφο του εδείξαν. Επήγαν και του έδειξαν τον τάφο του Λαζάρου Τους είπε και εκύλησαν τον λίθο, που ‘χε απάνου. Τότε ο Χριστός δακρύζει και τον Άδη φοβερίζει: <<Άδη, Τάρταρε και Χάρο, Λάζαρο θα σου τον πάρω>>.

Δεύρο έξω Λάζαρέ μου

φίλε και αγαπητέ μου.

Παρευθύς από τον Άδη

ως εξαίσιο σημάδι

Λάζαρος απελυτρώθη,

ανεστήθη και εσηκώθη,

Λάζαρος σαβανωμένος

και με το κερί ζωσμένος.

Εκεί Μάρθα και Μαρία

εκεί κι όλη Βηθανία.

Μαθητές και Αποστόλοι

τότε ευρεθήκαν όλοι

Δόξα το Θεώ φωνάζουν

και το Λάζαρο ξετάζουν

<<Πες μας, Λάζαρε, τι είδες εις τον Άδη, όπου πήγες;>>

<<Είδα φόβους, είδα ΄τρόμους, είδα βάσανα και πόνους. Δώστε μου λίγο νεράκι, να ξεπλύνω το φαρμάκι της καρδιάς, των χειλέων και μη με ρωτάτε πλέον>>.

Του χρόνου πάλι νιορτάσωμε

με υγεία να σας βρούμε,

στον οίκο σας χαρούμενοι

τον Λάζαρο να πούμε.

Ή τους ήχους μας χαρούμενους πάλι να τραγουδούμε

ΤΟ ΜΟΙΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ

Σήμερον μαύρος ουρανός, σήμερον μαύρη μέρα

σήμερον όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπόνται

Σήμερον έβαλαν βουλή οι άνομοι εβραίοι

οι άνομοι και τα σκυλιά και οι τρεις κατηραμένοι

για να σταυρώσουν το Χριστό των Πάντων Βασιλέα

Ο Κύριος ηθέλησε να μπει σε περιβόλι

να κάμει δείπνο μυστικό για να τον λάβουν όλοι

Η Παναγία η Δέσποινα καθόταν μοναχή της

τας προσευχάς της έκανε για το Μονογενή της

φωνή εξήλθε εξ’ ουρανού και απ’ αρχαγγέλου στόμα

Σώσων κυρά τας προσευχάς, σώσων και τας μετάνοιας

και τον υιό σου πιάσανε και σαν ληστή τον πάνε

και στου Πιλάτου την αυλή εκεί τον τυραννάνε.

Φτιάξε καρφιά, φτιάξε καρφιά, φτιάξε τρία περόνια

κι εκείνος ο παράνομος βαρεί και φτιάνει πέντε.

Συ Φαραέ που τα’ φτιαξες εσύ να μας διδάξεις.

Τα δυο βάρτε στα πόδια του και τ’ άλλα δυο στα χέρια

το πέμπτο το φαρμακερό, βάρτε το στην καρδιά του

να στάξει αίμα και νερό να λιγωθεί η καρδιά του.

Η Παναγιά σαν τ’ άκουσε έπεσε και λιγώθει

σταμνιά νερό της έριχναν τρία κανάτια μόσχο

και τρία νεροδόσταμνα για να της έρθει ο νους της.

Μα σαν της ήρθε ο λογισμός, μα σαν της ήρθε ο νους της

ζητά μαχαίρι να σφαεί, φωτιά να πάει να πέση,

ζητά γκρεμό να γκρεμιστεί για το Μονογενή της.

Απολογιέται κι ο Χριστός της μάνας του και λέγει.

- Μάνα μ' αν γκρεμιστείς εσύ, γκρεμιέτ' όλος ο κόσμος,

μάνα μου αν σφαγείς εσύ, σφάζετ' όλος ο κόσμος,

μάνα μ' αν κρεμαστείς εσύ, κρεμιέτ' όλος ο κόσμος.

Πάρτο μάνα μου υπομονή, να πάρ' όλος ο κόσμος.

Άντε μάνα μου στο καλό και διάφορο δεν έχεις,

μόν' το μεγάλο Σάββατο κάτσε να μ' απαντέχεις

-----

Όσοι αγαπάτε το Χριστό κι όσοι τον προσκυνάτε

Όλοι ακολουθήσετε να πάμε να τον βρούμε.

Δεν ακολούθησε κανείς μονάχα τρεις Παρθένες

η Μάρθα – η Μαγδαληνή και του Λαζάρου η μάνα,

του Ιακώβου η αδερφή και οι τέσσερες αντάμα,

πήραν τη στράτα, το στρατί, στρατί το μονοπάτι

Το μονοπάτι τς’ έβγαλε μες του ληστή την πόρτα,

άνοιξε πόρτα του ληστή και πόρτα του Πιλάτου

κι η πόρτα από το φόβο της άνοιξε μοναχή της.

Κοιτά δεξά, κοιτά ζερβά κανέναν δεν ηγλέπει

Κοιτά και δεξιότερα βλέπει τον Άι Γιάννη.

Αφέντη μ’ Άι Γιάννη μου και Βαπτιστή του γιού μου

Μην είδες τον υγιόκα μου και σε διδάσκαλό σου.

Δεν έχω στόμα να σου πω, γλώσσα να σου μιλήσω

Δεν έχω χεροκάλαμο για να σου τον εδείξω.

Βλέπεις εκείνον το γυμνό τον παραπονεμένο

όπου φορεί πουκάμισο στο αίμα βουτηγμένο

όπου φορεί στην κεφαλή αγκάθινο στεφάνι

εκείνος είναι ο γιόκας σου και με διδάσκαλός μου.

Η Παναγιά πλησίασε γλυκά τον ερωτούσε

δεν μου μιλάς παιδάκι μου δεν μου μιλάς παιδί μου

τι να σου πω μανούλα μου που διάφορο δεν έχεις

κοντά στο Μέγα Σάββατο κοντά στο μεσονύκτι

που θα λαλήσει ο πετεινός σημαίνουν τα επουράνια,

σημαίνει κι η Αγιά Σοφιά με τις χρυσές καμπάνες.

Όποιος το ακούει σώζεται και όποιος το λέει αγιάζει

και όποιος το καλοσκεφτεί Παράδεισο θα λάβει.

Παράδεισο και λίβανο από τον Άγιο τάφο.

Κάτω στα Ιεροσόλυμα και στου Χριστού τον τάφο

εκεί δεντρί δεν ήτανε δεντρί εφανερώθει

στην κορυφή ήταν ο Χριστός και στα κλαδιά οι Αγγέλοι

και μέσα στα χαμόκλαδα ήταν οι μάρτυρές του

που μαρτυρούσαν και έλεγαν για του Χριστού τα Πάθη

για του Χριστού τ’ αφέντη μας και του Μονογενή μας

που έχυσε το αίμα του για πινομή δική μας.

ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ - ΑΙΡΕΣΕΩΝ

Ιστορικός πίνακας των αιρέσεων Επιμέλεια: Θ. Ι. Ρηγινιώτη

• Αίρεση: Σύστημα ιδεών βασισμένο σε τμήμα της Χριστιανικής διδασκαλίας, με απόρριψη ή παρερμηνεία των υπόλοιπων τμημάτων της.
• Τριαδολογικές αιρέσεις: Αφορούν στο δόγμα για την τριαδικότητα του Θεού.
• Χριστολογικές αιρέσεις: Αφορούν στο δόγμα για την ταυτότητα του Ιησού Χριστού και το χαρακτήρα του απολυτρωτικού έργου Του.
• Αποκαλυπτικές αιρέσεις: Προβάλλουν μια πλαστή «αποκάλυψη από το Θεό» ως πηγή της διδασκαλίας τους.
• Σωτηριολογικές αιρέσεις: Αφορούν στη διδασκαλία του χριστιανισμού για τη σωτηρία του ανθρώπου.

Χρόνος	Τριαδολογικές αιρέσεις	αίτια	κυριότεροι εκπρόσωποι	χριστολογικές αιρέσεις	αίτια	κυριότεροι εκπρόσωποι	αποκαλυπτικές και εκκλησιολογικές αιρέσεις	αίτια - κυριότεροι εκπρόσωποι	Πατέρες που διατύπωσαν ή υπερασπίστηκαν την ορθή διδασκαλία	λοιπά γεγονότα
1ος αιώνας μ.Χ.	Γνωστικισμός: Ανακατεύοντας στοιχεία από πολλές ειδωλολατρικές θρησκείες (π.χ. περσική, αιγυπτιακή, ελληνική κ.ά.), από το χριστιανισμό, τον ιουδαϊσμό και την αρχαία ελληνική φιλοσοφία, δίδασκε: ● ότι από ένα (άγνωστο) Θεό προήλθαν πολλά άλλα θεϊκά πνεύματα. ● ότι ο υλικός κόσμος είναι δημιούργημα ενός από αυτά, που ξέπεσε από το Φως και έγινε κακό.	Ο συγκρητισμός (το ανακάτεμα λαών και πολιτισμών που υπήρχε στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία) και η ανάγκη των ανθρώπων να βρουν μεταφυσικά στηρίγματα.	Σίμων ο Μάγος, Νικολαΐτες ή Βαλααμιστές (προσπαθούσαν να εξαφανίσουν το σώμα μέσω οργίων και καταχρήσεων). Υπόσχονταν στους ανθρώπους μια μυστική «Γνώση» που θα τους ελευθέρωνε από τα «δεσμά της ύλης». Ήταν αποκρυφιστές και ενίοτε μάγοι.	Ο Γνωστικισμός (ο ίδιος με τον προαναφερόμενο): Δίδασκε ότι ο Χριστός ήταν ένα από τα πολλά θεϊκά πνεύματα που «γεννήθηκαν» μέσα από το μεγάλο Θεό. Ότι δεν ήταν αληθινός άνθρωπος, αλλά μόνο πήρε μορφή ανθρώπου (χωρίς υλικό σώμα), επειδή την ύλη οι γνωστικοί τη θεωρούσαν κακή. Ότι ήρθε για να ελευθερώσει τους ανθρώπους από τα δεσμά της ύλης, αποκαλύπτοντάς τους τη «Γνώση του μεγάλου Θεού» και της δημιουργίας του κόσμου.	Ελληνιστικές φιλοσοφικές επιρροές (κυρίως πλατωνικές) που οδήγησαν σε υποτίμηση της ύλης και υπερτονισμό της αξίας του πνεύματος. Έτσι θεωρήθηκε αδιανόητο ότι ένα αγαθό πνεύμα θα μπορούσε να λάβει αληθινό υλικό σώμα.	Ό,τι γράψαμε και προηγουμένως.	Ιουδαιοχριστιανοί διαφόρων ομάδων, όπως Εβιωναίοι κ.τ.λ.	Παρέμειναν προσκολλημένοι στην τήρηση του μωσαϊκού νόμου. Απομονωμένες θνησιγενείς κοινότητες.	Οι απόστολοι (μαθητές του Χριστού), οι άμεσοι μαθητές των αποστόλων, π.χ. Ιγνάτιος Αντιοχείας, Κλήμης Ρώμης	Γέννηση Ιησού Χριστού, δράση Του (διδασκαλία και θαύματα), σταύρωση και ανάστασή Του. Κάθοδος του Αγίου Πνεύματος (πεντηκοστή) και ίδρυση της Εκκλησίας. Διδασκαλία των αποστόλων σε πολλά έθνη. Πρώτοι διωγμοί, από Ιουδαίους και Ρωμαίους. Μαρτύριο των αποστόλων και άλλων χριστιανών.
2ος & 3ος αιώνας μ.Χ.	Α) Ο Γνωστικισμός, πιο πολύμορφος και οργανωμένος. Β) Μανιχαϊσμός: Συγγενής προς το Γνωστικισμό, πίστευε σε δύο Θεούς (Καλό και Κακό) που πολεμούν ώς το τέλος του κόσμου. Γ) Μοναρχιανισμός: τροπικοί μοναρχιανοί ή πατροπασχίτες. Δίδασκαν ότι ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα είναι το ίδιο πρόσωπο.	Α) Τα παραπάνω. Β) Περσική θρησκεία επηρεασμένη από ποικίλες θρησκευτικές παραδόσεις. Γ) Η αγωνία τους να διαφυλάξουν το μονοθεϊσμό και η αδυναμία τους να κατανοήσουν πώς η Αγία Τριάδα είναι ένας Θεός. Αιτία αυτού: η φιλοσοφική προσπάθεια εκλογίκευσης της αποκάλυψης του Θεού.	Α) Κήρινθος, Βασιλείδης, Μένανδρος, Σατουρνείλος, Καρποκράτης, Ουαλεντίνος κ.ά. (κάθε διδάσκαλος είχε δική του εκδοχή του γνωστικισμού). Β) Μάνης ή Μανιχαίος (Πέρσης αιρεσιάρχης που σταυρώθηκε λόγω αντίθεσης με το ιερατείο του ζωροαστρισμού). Γ) Πραξέας, Νοητός, Σαβέλλιος	Α) Μοναρχιανισμός: δυναμικοί μοναρχιανοί ή υιοθετιστές. Δίδασκαν ότι ο Χριστός ήταν κοινός άνθρωπος, που, λόγω του υψηλού ήθους του, «υιοθετήθηκε» από το Θεό και αναδείχθηκε σε «υιό» Του. Β) Δοκήτες. Ομάδες που δίδασκαν ότι ο Χριστός ήταν μόνο Θεός που εμφανίστηκε φαινομενικά ως άνθρωπος. Γ) Μαρκιωνιτισμός: Συγγενής προς το Γνωστικισμό, απέρριπτε την ανθρώπινη φύση του Χριστού, Τον θεωρούσε «καθαρό πνεύμα», που ήρθε στη Γη ως ενήλικας.	Α) Ό,τι γράψαμε και στους τροπικούς μοναρχιανούς. Β) Υπερτονισμός της Θεότητας του Χριστού, υποτίμηση της ανθρώπινης φύσης. Γ) Υπερτονισμός της αξίας του πνευματικού μέρους του ανθρώπου και υποτίμηση ύλης και ανθρώπινου σώματος (ελληνιστικές, γνωστικές και δοκητικές επιρροές).	Α) Άλογοι (απέρριπταν το κατά Ιωάννην, δηλ. την ιδιότητα του Χριστού ως «Θεού Λόγου»), δύο Θεόδοτοι, Αρτέμων, Παύλος ο Σαμοσατέας Β) Διάφορες ομάδες Γ) Μαρκίων.	Α) Χιλιαστικές ομάδες (περίμεναν επίγεια βασιλεία του Χριστού πριν τη Δευτέρα Παρουσία, παρερμηνεύοντας το Αποκάλυψις, κεφ. 20). Β) Μοντανισμός. Χιλιαστική αίρεση. Δίδασκε ότι ο Παράκλητος είναι ο Μοντανός και περίμενε την ουράνια Ιερουσαλήμ (Αποκ. κεφ. 21-22). Ακραίοι ηθικιστές, συχνά επιδίωκαν να εκτελεστούν από τους Ρωμαίους για να γίνουν μάρτυρες («εισπηδητικό μαρτύριο» –απαγορεύτηκε από την Εκκλησία).	Α) Διάφοροι ήταν επηρεασμένοι, ιδίως στη Μικρά Ασία, π.χ. Παπίας Ιεραπόλεως της Φρυγίας Β) Μοντανός. Προσχώρησε και ο Τερτυλλιανός, διαφωνώντας με τη συγχώρηση των αμαρτωλών και των αποστατών κατά τους διωγμούς (πεπτωκότες).	Ειρηναίος Λυών, Ιππόλυτος Ρώμης Διονύσιος Ρώμης Διονύσιος Αλεξανδρείας κ.ά.	Ο χριστιανισμός εξαπλώνεται. Διωγμοί των χριστιανών από το ρωμαϊκό κράτος. Αναρίθμητοι μάρτυρες.
Α΄ μισό 4ου αιώνα μ.Χ.	Αρειανισμός: Δίδασκε ότι μόνο ο Πατέρας είναι Θεός. Ο Υιός (ο Χριστός) και το Άγιο Πνεύμα δεν είναι Θεοί, αλλά μόνο δημιουργήματα του Θεού.	Ό,τι γράψαμε και στους τροπικούς μοναρχιανούς.	Άρειος Ο αυτοκράτορας Κωνστάντιος υποστήριξε τον αρειανισμό.				Μεσαλιανοί ή «ευχίται» (= προσευχόμενοι). Ασκητική αίρεση που επιδίωκε τη θέα του Θεού, προκαλώντας έκσταση με διαρκή προσευχή, ψαλμούς, χορούς κ.λ.π.	Υπερτονισμός της αξίας του πνεύματος, υποτίμηση της ύλης, υπεροψία περί «καθαρότητας», που οδηγεί σε ελιτισμό.	Α΄ Οικουμενική Σύνοδος (325 μ.Χ.) Μ. Αθανάσιος Ιλάριος Πουατιέ κ.ά.	Παύση των διωγμών από Μ. Κωνσταντίνο (313 μ.Χ.). Ίδρυση ΚΠολης. Εκχριστιανισμός της Γεωργίας (αγία Νίνα) και των Αρμενίων (άγιος Γρηγόριος, Φωτιστής της Αρμενίας). Οι άγιοι Αντώνιος και Παχώμιος εγκαινιάζουν τον αναχωρητικό και τον κοινοβιακό μοναχισμό αντίστοιχα. Χιλιάδες μοναχοί στην έρημο της Αιγύπτου.
Β΄ μισό 4ου αιώνα μ.Χ.	Αρειανοί 2ης γενιάς: Α) Όμοιοι: κλασικοί αρειανοί. Β) Ομοιουσιανοί. Μετριοπαθείς, δέχονταν θεία ιδιότητα στον Υιό. Γ) Ανόμοιοι ή Ευνομιανοί. Δίδασκαν ότι τα ονόματα «Πατέρας», «Υιός» και «Άγιο Πνεύμα» φανερώνουν διαφορετική ουσία για τα τρία Πρόσωπα της Αγίας Τριάδας. Δ) Πνευματομάχοι. Αρνούνταν τη θεότητα του Αγίου Πνεύματος.	Α, Β, Δ) Ό,τι γράψαμε στους τροπικούς μοναρχιανούς και στον Άρειο. Γ) Ό,τι γράψαμε στους τροπικούς μοναρχιανούς και στον Άρειο. Ακόμη: σύγχυση ως προς το τι δηλώνουν τα ονόματα: τη θεία ουσία ή τις ενέργειες και ιδιότητες του Θεού.	Γ) Αέτιος, Ευνόμιος Δ) Μακεδόνιος	Απολιναρισμός. Δίδασκε ότι ο Χριστός δεν είχε λογική ανθρώπινη ψυχή, αλλά αντί ψυχής είχε τη θεότητά του.	Φιλοσοφική προσπάθεια εκλογίκευσης της αποκάλυψης του Θεού. Αδυναμία κατανόησης ότι μπορεί δύο τέλεια (θεϊκή και ανθρώπινη φύση) να ενωθούν χωρίς να ελαττωθεί το ένα.	Απολινάριος, επίσκοπος Λαοδικίας	Μεσαλιανοί		Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος Νύσσης, Γρηγόριος Θεολόγος, Β΄ Οικουμενική Σύνοδος (381 μ.Χ.). Σύνοδος της Σίδης (390 μ.Χ.) κατά Μεσαλιανών.	Ο μοναχισμός εξαπλώνεται παντού. Ο αυτοκράτορας Ουάλης υποστηρίζει τον αρειανισμό. Ο αυτοκράτορας Μ. Θεοδόσιος κάνει το χριστιανισμό επίσημη θρησκεία της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.
Α΄ μισό 5ου αιώνα μ.Χ.				Νεστοριανισμός. Δίδασκε ότι ο Χριστός δεν ήταν ένας άνθρωπος, αλλά δύο: ο άνθρωπος Ιησούς, μέσα στον οποίο «κατοίκησε» ο Υιός του Θεού, χωρίς να γίνουν ένας άνθρωπος. Άρα η Παναγία είναι «Χριστοτόκος», αλλά όχι Θεοτόκος.	Ότι γράψαμε στον απολιναρισμό.	Νεστόριος, πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως	Α) Μεσαλιανοί. Β) Πελαγιανισμός. Αίρεση κυρίως της δυτικής Ευρώπης. Δίδασκε ότι το προπατορικό αμάρτημα δεν επηρέασε την ανθρώπινη φύση και ότι ο άνθρωπος μπορεί να σωθεί χωρίς της βοήθεια της θείας χάριτος.	Β) Πελάγιος, Κελέστιος	Κύριλλος Αλεξανδρείας, Γ΄ Οικουμενική Σύνοδος (431 μ.Χ) Ιωάννης Κασσιανός, Αυγουστίνος, Γερμανός της Ωξέρ (κατά πελαγιανισμού)	Ο νεστοριανισμός επικρατεί στην Περσία και Συρία και σταδιακά επεκτείνεται στην Αραβία, την Αίγυπτο, μέχρι και Ινδία και Κίνα. Οι νεστοριανοί της Περσίας καλλιεργούν τα γράμματα και αργότερα επηρεάζουν πολιτισμικά τους μωαμεθανούς.
Β΄ μισό 5ου αιώνα μ.Χ.				Μονοφυσιτισμός. Δίδασκε ότι ο Χριστός ήταν αρχικά και Θεός και άνθρωπος, αλλά η θεϊκή Του φύση απορρόφησε την ανθρώπινη φύση Του, άρα έμεινε τελικά μόνο Θεός.	Η προσπάθεια φανατικών ορθοδόξων να αντιμετωπίσουν το νεστοριανισμό. Εξοργίστηκαν από την ήπια στάση του αγίου Κυρίλλου απέναντι στο Νεστόριο και τους φίλους του. Επίσης, υποτίμηση της ανθρώπινης φύσης.	Ευτυχής	Α) Μεσαλιανοί Β) Πελαγιανισμός		Δ΄ Οικουμενική Σύνοδος (451 μ.Χ.) Διάδοχος, επίσκοπος Φωτικής (κατά Μεσαλιανών)	Μετανάστευση γερμανικών φύλων (Γότθων, Φράγκων κ.ά.) και κατάκτηση της δυτικής Ευρώπης. Ασπάζονται τον αρειανισμό και τελικά προσχωρούν στην Ορθοδοξία.
6ος αιώνας μ.Χ.				Αφθαρτοδοκητισμός. Μετεξέλιξη του μονοφυσιτισμού. Δίδασκε ότι το σώμα του Χριστού ήταν άφθαρτο και πριν την ανάσταση, απαλλαγμένο από πείνα, δίψα, κούραση κ.τ.λ. (από τα «αδιάβλητα πάθη»).	Φιλοσοφική προσπάθεια εκλογίκευσης της αποκάλυψης του Θεού. Αδυναμία κατανόησης ότι μπορεί δύο τέλεια (θεϊκή και ανθρώπινη φύση) να ενωθούν χωρίς να ελαττωθεί το ένα.	Ιουλιανός, επίσκοπος Αλικαρνασσού.	Μεσαλιανοί		Ε΄ Οικουμενική Σύνοδος (553 μ.Χ.). Καταδίκασε κάποια παλαιότερα κείμενα νεστοριανικού περιεχομένου ή αποχρώσεων.	Ο μονοφυσιτισμός επικρατεί στις Εκκλησίες των Αρμενίων, Κοπτών (Αίγυπτος), Αιθιόπων, «Χριστιανών Αγίου Θωμά» (Μαλαμπάρ Ινδιών) και Ιακωβιτών (Συρία) και Μαρωνιτών (Λίβανος).
7ος αιώνας μ.Χ.	Παυλικιανοί. Συγγενείς προς το Γνωστικισμό. Δίδασκαν δύο Θεούς (Καλό και Κακό), ότι ο Ιησούς είναι δημιούργημα (όχι Υιός), απέρριπταν τα μυστήρια κ.λ.π.	Γνωστικές και πιθανόν αρειανικές επιρροές. Υπερτονισμός του πνεύματος και υποτίμηση της ύλης. Παρερμηνεία επιστολών αποστόλου Παύλου (απ’ όπου το όνομα της αίρεσης).	Α) Κωνσταντίνος ο εκ Μανανάλεως	Μετεξελίξεις του μονοφυσιτισμού: Α) Μονοθελητισμός, Β) Μονοενεργητισμός. Δίδασκαν ότι ο Χριστός είχε ανθρώπινη φύση, αλλά όχι ανθρώπινη θέληση ή ενέργεια (αντίστοιχα)	Ό,τι γράψαμε στον αφθαρτοδοκητισμό.	Υποστηρίχθηκε από αυτοκράτορες όπως ο Ζήνων και ο Ηράκλειος και πατριάρχες όπως: Πύρρος, Παύλος, Πέτρος και Σέργιος ΚΠόλεως, Ονώριος πάπας Ρώμης, Κύρος Αλεξανδρείας	Παυλικιανοί. Οι προαναφερθέντες. Απέρριπταν την ορθόδοξη λατρεία.		Μάξιμος Ομολογητής, Σωφρόνιος Ιεροσολύμων, Μαρτίνος Ρώμης Στ΄ Οικουμενική Σύνοδος (680 μ.Χ.)	Οι Μαρωνίτες γίνονται μονοθελήτες. Το Ισλάμ ιδρύεται και μετατρέπεται σε αυτοκρατορία. Καταλαμβάνονται τα πατριαρχεία Αντιοχείας, Αλεξανδρείας και Ιεροσολύμων. Αιρετικές επαρχίες όπως οι Συρία, Ιορδανία και Αίγυπτος, υποτάσσονται στους Άραβες (Ισλάμ), λόγω αντιπαλότητας με την Ορθόδοξη ΚΠολη.
8ος αιώνας μ.Χ.	Φράγκοι. Διδάσκουν το Filioque (= «και εκ του Υιού»), ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται (έρχεται σε ύπαρξη) όχι μόνο από τον Πατέρα, αλλά και από τον Υιό. Η προσθήκη είχε γίνει στις συνόδους του Τολέδο (547 & 589) για να ενισχυθεί το τριαδολογικό δόγμα (Θεότητα Χριστού) έναντι του αρειανισμού. Απορρίπτουν τη Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδο.	Πολιτικοί λόγοι. Υιοθέτηση εσφαλμένων θεολογικών ιδεών του αγίου Αυγουστίνου (†430). Το Filioque είχε περάσει εσφαλμένα στα δογματικά κείμενα των συνόδων του Τολέδο της Ισπανίας (547 & 589), για να ενισχυθεί το τριαδολογικό δόγμα (Θεότητα Χριστού) έναντι του αρειανισμού.	Αυτοκράτορας Κάρολος ο Μέγας (Καρλομάγνος)	Εικονομαχία. Απέρριπτε την τιμή των εικόνων και τη δυνατότητα απεικόνισης του Χριστού.	Φόβος της ειδωλολατρίας. Επιρροές από Ισλάμ.	Αυτοκράτορες Λέων Γ΄ ο Ίσαυρος, Κωνσταντίνος Ε΄ ο Κοπρώνυμος			Ιωάννης Δαμασκηνός Γερμανός ΚΠόλεως, Γρηγόριος Γ΄ Ρώμης, Στουδίτες μοναχοί, Ζ΄ Οικουμενική Σύνοδος (787 μ.Χ.)
9ος αιώνας μ.Χ.	Φράγκοι. Καταδιώκουν τους αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο απορρίπτοντας τη μετάφραση των ιερών βιβλίων στα σλαβικά, δηλ. σε άλλη γλώσσα πέρα από τις «ιερές γλώσσες» της επιγραφής του σταυρού του Χριστού (εβραϊκά, λατινικά, ελληνικά).			Β΄ φάση της Εικονομαχίας.	Στρατιωτικές ήττες εικονόφιλων αυτοκρατόρων. Θαυμασμός προς τους εικονομάχους αυτοκράτορες.	Αυτοκράτορες Λέων Ε΄ ο Αρμένιος, Θεόφιλος			Α) Κατά Εικονομαχίας: Θεόδωρος Στουδίτης Σύνοδος του 843 μ.Χ. Θεοφάνης και Θεόδωρος οι Γραπτοί Β) Κατά Φράγκων: Λέων Γ΄ και Ιωάνης Η΄ Ρώμης Μ. Φώτιος, πατριάρχης ΚΠόλεως,	Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Ραγκαβές κηρύσσει ανελέητο (πολιτικό) διωγμό κατά των παυλικιανών. Αντίδραση αγίου Θεοδώρου Στουδίτη. Αρχίζει ο εκχριστιανισμός των Σλάβων, από τους αγίους Κύριλλος και Μεθόδιο και τους μαθητές τους.
10ος αιώνας μ.Χ.	Α) Φράγκοι. Καταλαμβάνουν τη Ρώμη και επιβάλλουν τη διδασκαλία τους. Β) Βογόμιλοι. Επίκεντρο τα Βαλκάνια. Εξέλιξη των παυλικιανών, θεωρούσαν την ύλη δημιούργημα «Κακού Θεού» (του σατανά) και απέρριπταν κάθε πτυχή της ορθόδοξης λατρείας. Διατηρήθηκαν μέχρι το 15ο αιώνα μ.Χ.	Α) Πολιτικοί λόγοι. Β) Υπερτονισμός του πνεύματος, υποτίμηση της ύλης, υπεροψία περί «καθαρότητας».	Α) Γερμανός Αυτοκράτορας Όθων Α΄ Β) Μπογκομίλ (Θεόφιλος)				Βογόμιλοι. Οι προαναφερθέντες. Απέρριπταν κάθε πτυχή της ορθόδοξης λατρείας.		Νηπτικοί Πατέρες: διδάσκαλοι της χριστιανικής ζωής, όχι τόσο κατά αιρέσεων.	Οι Ρώσοι βαπτίζονται χριστιανοί ορθόδοξοι. Πρώτοι Ρώσοι άγιοι.
11ος αιώνας μ.Χ.	Παπισμός (καθολικισμός): καθιέρωση του φραγκικού δόγματος στην Εκκλησία της Ρώμης. Εδραίωση στη δυτική Ευρώπη και απόσχιση της δύσης από την Εκκλησία το 1054 (Μεγάλο Σχίσμα).	Πολιτικοί λόγοι.	Οι πάπες της Ρώμης μετά το 1000 μ.Χ.				Παπισμός. Ανακηρύσσει αρχηγό της Εκκλησίας τον πάπα της Ρώμης και διεκδικεί πρωτείο εξουσίας γι’ αυτόν.		Μιχαήλ Κηρουλάριος, πατριάρχης ΚΠόλεως
12ος αιώνας μ.Χ.	Ισχυροποίηση του παπισμού στη δυτική Ευρώπη. Έναρξη σταυροφοριών (επιθέσεων κατά των Αράβων, αλλά και εχθρότητα προς τους Ορθοδόξους της Ανατολής).	Πολιτικοί λόγοι και θρησκευτικός φανατισμός.							Νηπτικοί Πατέρες: διδάσκαλοι της χριστιανικής ζωής, όχι τόσο κατά αιρέσεων.	Ο αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός, για πολιτικούς λόγους, διώκει τους Βογόμιλους και θανατώνει τον αρχηγό τους Βασίλειο κ.ά. Οι Μαρωνίτες ενώνονται με τους παπικούς.
13ος αιώνας μ.Χ.	Αγώνας κατά του παπισμού. Κατάληψη της ΚΠολης από τους σταυροφόρους το 1204. Φραγκοκρατία σε ολόκληρη τη βυζαντινή αυτοκρατορία.								Αγιορείτες Πατέρες, που αντιτάχθηκαν στη Σύνοδο της Λυών (=> υπαγωγή στον πάπα) και μαρτύρησαν	Αυτοκρατορία της Νίκαιας. Μεγάλο κύμα αναχωρητών στη Βόρεια Ρωσία. Πλήθος αγίων. Οι Τάταροι καταλαμβάνουν τη Ρωσία.
14ος αιώνας μ.Χ.	Ησυχαστικές έριδες: οι ενέργειες του Θεού είναι κτιστές ή άκτιστες; Ζήτημα αν ο άνθρωπος μπορεί να ενωθεί και στο σώμα του με το Θεό.	Παπικές επιρροές. Υπεροπτική υπερτίμηση της φιλοσοφίας και φιλοσοφική προσπάθεια εκλογίκευσης της αποκάλυψης του Θεού.	Βαρλαάμ ο Καλαβρός, Νικηφόρος Γρηγοράς, Γρηγόριος Ακίνδυνος						Γρηγόριος Παλαμάς, Σύνοδοι του 1341, 1347, 1351, 1368	Μάχη στο Κουλίκοβο (Ρωσία) και νίκη κατά των Τατάρων. Βυζάντιιο: τελευταίες αναλαμπές.
15ος αιώνας μ.Χ.	Επιθετικότητα του παπισμού, προσπάθειες υπαγωγής της Ορθοδοξίας στην ηγεσία του πάπα.	Πολιτικοί λόγοι και θρησκευτικός φανατισμός.					«Ιουδαΐζοντες» στη Ρωσία.	Υπερβολική επιρροή της Παλαιάς Διαθήκης	Κατά παπικών: Μάρκος Ευγενικός, Γεννάδιος Σχολάριος. Ο άγιος Νείλος της Σόρα (Ρωσία) υπερασπίζεται τους Ιουδαΐζοντες κατά διωγμού εναντίον τους	Άλωση της ΚΠολης από τους Τούρκους (1453), αρχή της Τουρκοκρατίας.
16ος αιώνας μ.Χ.	Επιθετικότητα του παπισμού. Βίαιη διείσδυση στην Πολωνία και Λιθουανία. Ίδρυση της Ουνίας στην Πολωνία (1596), «ορθόδοξης» Εκκλησίας υποταγμένης στον πάπα.	Πολιτικοί λόγοι και θρησκευτικός φανατισμός.	Ιγνάτιος Ποσιέυ (ουνίτης επίσκοπος)				Προτεσταντισμός. Από τον παπισμό αποσχίζονται οι «προτεστάντες»: α. Λουθηρανοί β. Καλβινιστές γ. Αγγλικανοί α και β διδάσκουν προσήλωση στην Αγία Γραφή και απόρριψης της παράδοσης. Αν και υπάρχουν μεταβολές στη διδασκαλία, τελικά σχετικοποιείται η σημασία των Μυστηρίων.	Ιδρυτές: α. Μαρτίνος Λούθηρος β. Ιωάννης Καλβίνος γ. Ερρίκος Η΄, βασιλιάς της Αγγλίας. Αίτια: α και β: Αγανάκτηση από τη σκληρότητα της ηγεσίας του παπισμού. γ. Πολιτικοί λόγοι.	Μελέτιος Πηγάς. Κατά Ουνίας: Κύριλλος Λούκαρις, Νικηφόρος Καντακουζηνός (συνελήφθη και πέθανε από την πείνα).
17ος αιώνας μ.Χ.	Επιθετικότητα παπισμού και προτεσταντισμού κατά της ορθόδοξη ανατολής.	Πολιτικοί λόγοι και θρησκευτικός φανατισμός.					Τεκτονισμός (πρώτες σαφείς ενδείξεις για ύπαρξη τεκτονισμού στην Αγγλία): αποκρυφιστική θρησκεία με παγανιστικές καταβολές.	Μετεξέλιξη του μεσαιωνικού αποκρυφισμού σε συνδυασμό με κοινωνικές και πολιτικές σκοπιμότητες.	Κύριλλος Λούκαρις Πέτρος Μογίλας, μητροπολίτης Κιέβου	Ρωσία: σχίσμα Παλαιοπίστων (Ρασκόλνικοι): αντιδρούν στη λειτουργική μεταρρύθμιση του πατριάρχη Νίκωνα. Μεγάλη αναταραχή στη ρωσική Εκκλησία.
18ος αιώνας μ.Χ.							Τεκτονισμός: Ιδρύεται η 1η Μεγάλη Στοά στο Λονδίνο (24 Ιουνίου 1717).		Κοσμάς ο Αιτωλός, Κολλυβάδες: Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης, Νικόδημος Αγιορείτης, Μακάριος Νοταράς, Αθανάσιος Πάριος.
19ος αιώνας μ.Χ.	Α) Πλήθος αιρέσεων προκύπτουν από τον προτεσταντισμό, ιδίως στις ΗΠΑ. Β) Ίδρυση στις ΗΠΑ των Μαρτύρων του Ιεχωβά (ακραίοι ιουδαΐζοντες προτεστάντες).						Θεοσοφία. Κράμα μαγείας και πνευματισμού.	Έλενα Μπλαβάτσκυ	Ρωσία: Θεοφάνης ο Έγκλειστος, Ιγνάτιος Μπριαντσιανίνωφ, Ιωάννης της Κρονστάνδης κ.ά. Ελλάδα: Χριστοφόρος ο Παππουλάκος	Ίδρυση του ελληνικού κράτους με προτεσταντική και κατόπιν παπική βασιλική ηγεσία. Αθρόα εισαγωγή προτεσταντικών κυρίως ιδεών στην ελληνική κοινωνία και εκπαίδευση. Αυτοκέφαλο της Εκκλησίας της Ελλάδος (αποκοπή από Οικουμενικό Πατριαρχείο). Αναβρασμός στη Ρωσία λόγω της μεγάλης φτώχιας και εισαγωγής μαρξισμού και αναρχισμού. Κριτική στις νέες ιδέες από τον ορθόδοξο λογοτέχνη Φ. Ντοστογιέφσκυ κ.ά.
20ός & 21ος αιώνας μ.Χ.	Παπισμός, προτεσταντισμός διαφόρων αποχρώσεων. 1941-45: μέγας διωγμός των ορθοδόξων Σέρβων από παπικούς Κροάτες συμμάχους των Ναζί.						Α) Πεντηκοστιανοί ή «Αναγεννημένοι χριστιανοί». Πολύμορφο κίνημα διαδεδομένο κυρίως σε προτεστάντες, αλλά και σε παπικούς, που επιδιώκει την είσοδο του Αγ. Πνεύματος στον άνθρωπο και την απόκτηση θρησκευτικών βιωμάτων. Β) «Νέα Εποχή» (New Age). Πολύμορφη θρησκεία με βάση ινδουιστικές και βουδιστικές ιδέες και μυστικιστικές μεθόδους (γιόγκα, τάι τσι κ.τ.λ.). Διδάσκει ότι ο άνθρωπος βρίσκει εντός του το θείο και όχι σε επαφή με κάποιον συγκεκριμένο Θεό.	Α) Απογοήτευση από τον ξηρό ορθολογισμός του παραδοσιακού προτεσταντισμού και παπισμού και αναζήτηση θείου βιώματος (όμως λόγω άγνοιας της ορθόδοξης παράδοσης, η αναζήτηση γίνεται χωρίς σύνεση, σε πνευματικά ύποπτους δρόμους). Β) Η αίσθηση του κενού από την εξορία της χριστιανικής πίστης, η χαμηλή ποιότητα ζωής και η απελπισμένη αναζήτηση ψυχικών στηριγμάτων.	Νεκτάριος Πενταλόπεως, Τύχων Μόσχας, Λουκάς ο Ιατρός, Νικόλαος Βελιμίροβιτς, Ιωάννης Μαξίμοβιτς, Σεραφείμ Ρόουζ, Χαράλαμπος Βασιλόπουλος, Ιουστίνος Πόποβιτς, Φιλόθεος Ζερβάκος, Αντώνιος Αλεβιζόπουλος κ.ά.	1900: Επανάσταση των Μπόξερς: ορθόδοξοι Κινέζοι μάρτυρες. 1924: Η Εκκλησία της Ελλάδας υιοθετεί το νέο ημερολόγιο => σχίσμα παλαιοημερολογιτών. Από 1917: Κομμουνιστική επανάσταση, αρχικά στη Ρωσία και κατόπιν σε άλλες χώρες. Επιβολή αθεΐας, πολλοί μάρτυρες. Ρώσοι άνθρωποι του πνεύματος μεταφέρουν την ορθόδοξη κληρονομιά στη δύση, ιδίως Γαλλία και ΗΠΑ. Πρωτοφανής εξάπλωση των νέων αιρετικών ιδεών στην πρώην χριστιανική Ευρώπη και Αμερική, αλλά και επέκταση της ιεραποστολικής δραστηριότητας της Ορθοδοξίας σε όλη την υφήλιο.

Δημιουργία αρχείου: 5-3-2010.

Θεόκλητος Διονυσιάτης: Εισαγωγή στη Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών

Θεόκλητος Διονυσιάτης: Εισαγωγή στη Φιλοκαλία των Ιερών Νηπτικών

Λέγουν οι άγιοι Πατέρες, ότι ο Θεός ετοιμάζει «πόρρωθεν» τα μεγάλα έργα Του. Πραγματικά, προνοεί και παρασκευάζει την γνωριμία δύο κατάλληλων «σκευών» του Πνεύματος, για να προσφέρει στο λαό Του την αποθησαυρισμένη αγιοπνευματική σοφία των εκλεκτών τέκνων Του, που κινδύνευε να αφανιστεί μέσα στις «κονιοβριθείς» και «σητόβρωτες» χειρόγραφες βιβλιοθήκες των ιερών Μοναστηριών.

Πρόκειται για την γνωριμία, φιλία και συνεργασία μεταξύ του αγίου Μακαρίου Κορίνθου και του από της νήσου Νάξου αγίου Νικοδήμου του αγιορείτη, που αποτελεί ευλογημένο σταθμό για την εκκλησιαστική γραμματεία, χάρη στον εμπλουτισμό της Εκκλησίας με ένα μεγάλο αριθμό πολύτιμων συγγραμμάτων, που προέκυψαν από την συνεργασία της ιερής αυτής «ξυνωρίδος».

Όπως προκύπτει από το βίο του αγίου Νικοδήμου, ύστερα από διετή παραμονή στη Μονή του αγίου Διονυσίου, αναχώρησε το 1777 για τις Καρυές του Αγίου Όρους, όπου συναντήθηκε με τον Άγιο Μακάριο επίσκοπο Κορίνθου, εκθρονισθέντα από τους Τούρκους για τη συμμετοχή της βυζαντινής προελεύσεώς οικογένειάς του των Νοταράδων, στην εξέγερση του 1770. Εκεί του παρέδωσε χειρόγραφα από ανθολογίες πατερικών κειμένων (μοναστικών, ασκητικών, ησυχαστικών, θεολογικών) για να τα επεξεργαστεί προς έκδοση.

Τα κείμενα αντεγράφησαν προφανώς από χειρόγραφους κώδικες των Μοναστηριών του Αγίου Όρους, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία που να διαφωτίζουν, αν από τα επιλεγέντα αφαιρέθησαν ή προσετέθησαν από τον άγιο Νικόδημο. Πάντως, ο θείος Νικόδημος, αφού διόρθωσε φιλολογικώς τα κείμενα, τα παρέβαλλε κριτικώς με άλλους κώδικες, παρέθεσε στα παρασέλιδα μερικές παρατηρήσεις του, έγραψε το Προοίμιο και τις σύντομες βιογραφίες των συγγραφέων και παρέδωσε το όλο έργο ύστερα από μια διετία στον άγιο Μακάριο. Αυτός στην συνέχεια, κατέφυγε στον γνωστό «καλό καγαθόν» πρίγκιπα της Μολδοβλοχίας Ιωάννη Μαυρογορδάτο, που συνάντησε στην Σμύρνη, ο οποίος ανέλαβε τις δαπάνες της εκδόσεως.

Στα κείμενα αυτά, που στο σύνολό τους εκφράζουν την αγάπη του καλού με πνευματική έννοια, που ταυτίζεται με το αγαθό, δόθηκε ο τίτλος «Φιλοκαλία», με την επεξηγηματική δήλωση, ότι η φιλία αυτή του καλού, εις αυτά τα υψηλά πνευματικά επίπεδα, ανήκει στους «Ιερούς Νηπτικούς», δηλαδή στους ασκητικούς εκείνους αγίους Πατέρες, που έφτασαν στην θεία κατάσταση της αδιάλειπτης νήψεως και εγρηγόρσεως του θεωθέντος νου τους. Και σε ένα τόμο μεγάλου σχήματος είδε η Φιλοκαλία το φως της δημοσιότητος στην Βενετία το 1782, που έλαμψε σαν τηλαυγής πνευματικός φάρος σε όλη την ελληνόφωνη Ορθοδοξία.

Αργότερα, ο γνωστός ρώσος ιερομόναχος Παΐσιος Βελιτσκόφσκυ, μετέφραση ολόκληρη την Φιλοκαλία στην Σλοβανική, που έγινε το εντρύφημα των Ορθοδόξων μοναχών και Σλαυικών λαών. Τον Παΐσιο ακολούθησε ο Θεοφάνης του Ταμπώφ, κατά το 1877, αλλά καινοτόμησε ο μεγάλος αυτός ασκητής, με την αφαίρεση ολοκλήρου του έργου του ιερομάρτυρος Πέτρου του Δαμασκηνού, των Κεφαλαίων του Καλλίστου Καταφυγιώτου και των Πρακτικών Κεφαλαίων του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, την θέση των οποίων κάλυψε με πρακτικότερα κείμενα των αγίων Εφραίμ του Σύρου, Βαρσανουφίου, Ιωάννου της Κλίμακος και Κατηχήσεων του Θεοδώρου του Στουδίτου.

Την Φιλοκαλία, βάσει της εκδόσεως του 1782, τύπωσε στην Αθήνα σε δύο τόμους ο Παναγ. Τζελάτης το 1893, προσθέσας και τα «περί Προσευχής Κεφάλαια» του Πατριάρχου Αγίου Καλλίστου. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μεταφράζονται στη Δύση αποσπάσματα της Φιλοκαλίας στα Γερμανικά, Αγγλικά και Γαλλικά, ενώ στη Ρουμανία μεταφράζεται ολόκληρο αυτό το μέγα έργο από τον γνωστό θεολόγο π. Δ. Στανιλοάε, διανθίσαντα με θεολογικά σχόλια τα μεταφρασθέντα κείμενα που τυπώθηκαν σε 10 τόμους.

Επίσης, για βιβλιογραφική ενήμερωση, πρέπει να λεχθεί, ότι εξέδωσαν στην Αγγλική γλώσσα δύο τόμους από τη ρωσική έκδοση, με κατ' επιλογήν κείμενα από τη Φιλοκαλία οι E. Kadloubovsky και G.E.H. Palmer, όπως παραλλήλως ο π. Jean Gouillard εξέδωσε ανθολογία, με θέματα αναφερόμενα στη νοερά προσευχή, μάλλον καρδιακή προσευχή, στη Γαλλική με τον τίτλο «Petite Philocalie de la Priere du Coeur», όλα παρμένα από το ελληνικό πρωτότυπο, που απετέλεσαν αφορμή να γίνει τόσο η νοερά προσευχή, όσο και η ασκητική και μυστική παράδοση της Ορθοδοξίας πιο γνωστές στο Δυτικό κόσμο, ώστε να καλλιεργείται σήμερα θερμό ενδιαφέρον για την ορθόδοξη πνευματική ζωή.

Στις εκδόσεις της Φιλοκαλίας στην ελληνική, πρέπει να προστεθεί και η έκδοση από τον εκδοτικό οίκο «Αστήρ», των αδελφών Αλ. Και Ευαγ. Παπαδημητρίου. Πρόκειται για ένα αληθινό εκδοτικό άθλο αγάπης και προσφοράς, που πρέπει να αναγνωρισθεί ως μία σημαντική προσφορά προς τον λαό του Θεού της ελληνόφωνης Ορθοδοξίας σε μια εποχή γεμάτη πνευματική σύγχυση από την εισβολή δυτικών ρευμάτων στον ορθόδοξο χώρο.

Προ εικοσαετίας σχεδόν ο εν λόγω εκδοτικός οίκος, ενθαρρυνόμενος από παράγοντες της Εκκλησίας, αποφάσισε την έκδοση, σύμφωνα με τα κείμενα της Βενετίας του 1782. Αλλά η έκδοση εκείνη είχε ατέλειες, κυρίως στη στίξη, σε τυπογραφικά αβλεπτήματα, αλλά δεν ήταν απαλλαγμένη και από ελάχιστα συντακτικά και λεκτικά λάθη. Επιστρατεύθηκε ο τότε διάκονος π. Επιφάνιος Θεοδωρόπουλος και ανέλαβε την ευθύνη του επιμελητή της εκδόσεως. Έτσι η Φιλοκαλία αναδύθηκε «ιματισμένη», απαλλαγμένη από τα ποικίλα λάθη, αριθμήθηκαν τα κείμενα που δεν είχαν παραγράφους και το κυριώτερο, ανιχνεύθηκαν με πληρότητα σχεδόν οι αναφορές στις θείες Γραφές και καταχωρήθηκαν οι σχετικές παραπομπές. Η Φιλοκαλία έκτοτε προσφέρεται σε πέντε κομψούς τόμους, καλαίσθητους, με διχρωμία, ωραία βυζαντινά κοσμήματα, βιννιέτες, τους αγίους συγγραφείς αποδιδομένους σε γραμμικές ιχνογραφήσεις και στον πέμπτο τόμο παρατίθεται εκτεταμένο ευρετήριο. Ήδη η Φιλοκαλία του «Αστέρος» αριθμεί τέσσερις εκδόσεις, γεγονός που δίνει το μέτρο της απηχήσεώς της στον ορθόδοξο λαό μας.

Αλλά ο χρόνος, οι συνθήκες ακολουθούν τη νομοτέλειά τους, που συνοδεύεται από αλλαγές και μεταβολές. Ειδικότερα, έντονες μεταβολές έχουν σημειωθεί στη γλώσσα. Επόμενο λοιπόν είναι, η γλώσσα της Φιλοκαλίας να δημιουργεί πρόβλημα κατανοήσεώς της, ηπιότερο προ εικοσαετίας, οξύτερο τώρα και οξύτατο αργότερα. Από πολλά χρόνια είχε κατανοηθεί, ότι τα πατερικά κείμενα θα έπρεπε να καταστούν προσιτά στον πολύ ορθόδοξο λαό, με μια γλωσσική απλούστευση, πράγμα που συνεκίνησε αρκετούς για ένα τέτοιο έργο και συγκεκριμένως για ολόκληρη τη Φιλοκαλία. Αλλά το έργο απαιτούσε και χρόνο και ικανότητα και μια συγγενή γεύση προς τις πατερικές εμπειρίες. Εκείνος που αναδέχθηκε τον μόχθο του αθλήματος, ήταν ο ήδη μακαρίτης Εφέτης Αντ. Γ. Γαλίτης, πατέρας του πανεπιστημιακού καθηγητή της θεολογίας κ. Γεωργίου Γαλίτη, ο οποίος με αίσθηση ευθύνης, με αγάπη και γεύση των αγιοπνευματικών κειμένων, έφερε σε αίσιο πέρας το μέγα αυτό έργο. Ο υποφαινόμενος είχε την ευκαιρία να διαβάσει προ οκταετίας την θαυμάσια μεταφραστική εργασία του ανωτέρω δικαστικού, τον οποίο και προσωπικώς εγνώρισε, αλλά και να εξηγήσει, πως ένας λειτουργός της Θέμιδος κατόρθωσε να προσεγγίσει τον νου των αγίων Πατέρων και να αποδώσει με τόση ακρίβεια τα λεπτότατα εκ πνευματικής εμπειρίας νοήματά τους. Ο μακαρίτης ήταν από τη νεότητά του φιλομόναχος και εντρυφούσε πάντοτε στη Φιλοκαλία. Αυτό το στοιχείο, μαζί με την δεδομένη ορθόδοξη αίσθησή του, που του δωροφόρησε ο χριστιανικός πνευματικός του βίος, εξηγούν την επιτυχημένη απόδοση των φιλοκαλικών κειμένων σε μια σώφρονα ομιλουμένη γλώσσα, που επιχείρησε από αρκετά χρόνια, από την επιθυμία της μεταδόσεως στο ερύτερο ορθόδοξο κοινό των αγιοπνευματικών θησαυρών των Πατέρων.

Ο Θεός, στη συνέχεια, οικονόμησε και για την ωφέλεια των πιστών, δια της εκδόσεως της μεταφρασμένης σε απλούστερο γλωσσικό ιδίωμα Φιλοκαλίας. Την έτοιμη για την δημοσιότητα αυτή εργασία, ανέλαβε ο σχετικώς νέος εκδότης βιβλίων κ. Νικόλαος Χίτογλου. Ο οποίος από θείο ζήλο κινούμενος, θέλησε να προσφέρει το μνημειώδες αυτό απαύγασμα των υψηλοτέρων εν Αγίω Πνεύματι εμπειριών, στον ελληνόφωνο ορθόδοξο λαό μας, χωρίς εμπορικό υπολογισμό. Κι έτσι το μέγα αυτό έργο, που για πολλούς αδελφούς αποτελεί «κήπον κεκλεισμένον και πηγήν εσφραγισμένην», λόγω γλώσσας, θα γίνει κτήμα από το ευρύτερο κοινό.

Ως προς την σημασία των ανθολογημένων έργων των ιερών Νηπτικών, θα επαναλάβουμε, μαζί με τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, ότι η Φιλοκαλία είναι «...ταμείο της νήψεως, φυλακτήριο του νου, μυστικό σχολείο της νοεράς προσευχής, εξαίρετη υποτύπωση της πρακτικής αγωγής, απλανής οδηγός της πνευματικής θεωρίας, ο πατερικός Παράδεισος, η χρυσή αλυσίδα των αρετών, η συνεχής ενασχόληση με το όνομα του Ιησού, η σάλπιγγα που επαναφέρει τη χάρη και το μυριοπόθητο όργανο της θεώσεως...».

Οι χαρακτηρισμοί αυτοί αναφέρονται κυρίως στη νοερά προσευχή. Και όπως καταφαίνεται από όλο το Προοίμιο του Αγίου Νικοδήμου, σκοπός των εκδοτών της Φιλοκαλίας ήταν η προβολή της προσευχής αυτής, πράγμα πιστούμενο όχι μόνον από άλλα έργα του αγίου Νικοδήμου, αλλά και από την αδιάλειπτη νοερά προσευχή, που ασκούσαν οι δύο αυτοί Όσιοι σε όλο το βίο τους. Έτσι βλέπουμε σε αυθεντικές εικόνες του αγίου Μακαρίου, να τον αποδίδουν, παρ' ότι ήταν ιεράρχης, με μοναχική αμφίεση, με το κομβοσχοίνι στο χέρι και με ελαφρώς στραμμένη την οσία κεφαλή του προς τα αριστερά, όπως συνηθίζουν οι εργάτες της νοεράς προσευχής. Ο δε άγιος Νικόδημος, στις τελευταίες στιγμές της επίγειας ζωής του, επανελάμβανε την μονολόγιστη ευχή εκφώνως, γιατί δεν μπορούσε πλέον να την λέγει μυστικά, επειδή ο νους του είχε εξασθενήσει, όπως έλεγε.

Όμως η Φιλοκαλία δεν αποτελεί μόνο διδασκαλία της νοεράς προσευχής, αλλά και το σύνολο της πνευματικής εμπειρίας των αγίων Πατέρων, σε όλες τις διαστάσεις των κινήσεων του νου και της καρδιάς. Και αντιφεγγίζει τις αστραπές και τις ελλάμψεις του αγίου Πνεύματος επάνω στις καθαρές ψυχές των Αγίων, ως «καρπός του Πνεύματος», όπως και τα απηχήματα των πολέμων με τους αόρατους δαίμονες, τα ψεκτά πάθη και τις γοητείες του κόσμου.

Αν η Φιλοκαλία, ως συλλογή πατερικών κειμένων, δεν εξαντλεί όλο τον πλούτο της πατερικής γραμματείας, γίνεται φανερό, ότι αποτελεί ένα μόνο μέρος της και από ορισμένους μόνον αγίους Πατέρες. Αλλά πάντως εκπροσωπεί σε όλη την πληρότητά τους τις ποικίλες πνευματικές, ασκητικές, ησυχαστικές και θεολογικές εμπειρίες των θείων Πατέρων της Ορθοδοξίας, που διακρίνονται για την ενότητα στα ουσιώδη και την ιδιοτυπία τους, χάρη στην ιδιοπροσωπεία εκάστου. γι' αυτό και εμφανίζονται κάποιες ιδιομορφίες στα ασκητικά μέσα, στους τρόπους πνευματικής εργασίας, στον τονισμό ορισμένων αρετών και στην πνευματική και θεωρητική εμβέλεια εκάστου.

Πραγματικά, στο χώρο των Αγίων Πατέρων διαπιστώνουμε διακρίσεις, οφειλόμενες στη διαφορά φυσικής καταβολής, παιδείας, χαρακτήρα, δεκτικότητας χαρισμάτων, που προσδιορίζουν τις ιδιοτυπίες, αφού όπως λέγει ο Ομολογητής Μάξιμος, «το Άγιο Πνεύμα ενεργεί κατά την υποκειμένη διάθεση στην ψυχή» και ότι, «ούτε σοφία ενεργεί, ούτε λόγο στο μη δεκτικό σοφίας και λόγου νου», γεγονός που σημαίνει ότι αφήνει ανέπαφη την ελευθερία της ψυχής και ότι το Άγιο Πνεύμα ενεργεί ανάλογα προς τα προϋπάρχοντα φυσικά και επίκτητα στοιχεία εκάστου.

Ήδη αυτά εξηγούν την ποικιλία, τις ιδιοτυπίες και τις διαφόρου αποκλίσεως κινήσεις του νου των αγίων Πατέρων, όπως καταφαίνεται στη Φιλοκαλία και σε μη περιληφθέντα στο σώμα αυτό κείμενα. Το Πνεύμα το Άγιο για την οικοδομή της Εκκλησίας επιμερίζει τα χαρίσματα κατά την αναλογία της δεκτικότητας των φορέων τους και των ιδιοτυπιών τους, όπως ελέχθη, χωρίς να αίρεται η ενότητα της διδασκαλίας τους στα ουσιώδη, ενώ παραλλήλως «αθλούν νομίμως», με νηστείες, αγρυπνίες και προσευχές, με βαθιά ταπείνωση, με δάκρυα μετάνοιας και αγάπης και «τοις εκ βάθους στεναγμοίς».

Ο γνησίως ορθόδοξος αυτός τρόπος ασκητικής αγωγής και πνευματικής αθλήσεως παράγει «γνώση» αληθινή, γιατί επάνω στην καθαιρόμενη ψυχή αναλάμπει το φως της χάρης του αγίου Βαπτίσματος και σκηνώνει ο Παράκλητος, που ενεργεί τις ελλάμψεις και την μυστική ένωση μετά του Θεού. Και επειδή το Πνεύμα είναι ενοποιόν, «διαιρούν τα χαρίσματα», η ενότητα στη διδασκαλία των αγίων Πατέρων είναι ψηλαφητή και διαφαίνεται και μέσα από την ποικιλία των χαρισμάτων και των προσωπικών ιδιοτυπιών.

Θα έπρεπε εδώ να σημειωθεί, ότι η πνευματική ενότητα των Αγίων, η λεγόμενη «συμφωνία των Πατέρων», αποτελεί το υπέρτατο κριτήριο της αλήθειας, με το οποίο ελέγχονται οι παραχαράξεις, οι ημιαλήθειες, που εισάγουν στον περίβολο της Εκκλησίας «οι έχοντες την μόρφωσιν της ευσεβείας, την δε δύναμιν αυτής ηρνημένοι» (β΄ Τιμ. 3,5) και προκαλούν σύγχυση μεταξύ των πιστών, που ακόμη δεν έχουν τα αισθητήρια γεγυμνασμένα προς διάκρισην του καλού». Η μεγάλη και παντοτεινή πληγή για την Εκκλησία, είναι ο λανθάνων ορθολογισμός, οι αυθαίρετες φαντασίες, οι ψυχικοί συλλογισμοί, που δεν προήλθαν από την «νόμιμη άθληση», δηλαδή από την «πράξη», που αποτελεί την προϋπόθεση της «επιβάσεως» στη θεωρία. Και η «αχαλίνωτος θεωρία ώσειεν αν κατά κρημνών» λέγει ο Θεολόγος Γρηγόριος.

Από την άποψη αυτή η Φιλοκαλία, σαν κωδικοποιημένη διδασκαλία των θείων Πατέρων σε όλες τις διαστάσεις της πνευματικής ζωής και θεολογίας, είναι μία αληθινή ευλογία του Θεού, γιατί φρονηματίζει θεοφρόνως, ελέγχει οσίως, δακτυλοδεικτεί τον «μετασχηματιζόμενον εις άγγελον φωτός», χαρίζει την βεβαιότητα της αλήθειας «εν χάριτι», οδηγεί στην μετάνοια, προκαλεί την ταπείνωση, καλλιεργεί την διπλή αγάπη, καθαρίζει την ψυχή, ελλάμπει την καρδιά, θεώνει τον νου και ενώνει τον άνθρωπο με τον Θεό σε μια ερωτική αλληλοπεριχώρηση κατά τον λόγο του Χριστού: «εγώ εν υμίν και υμείς εν εμοί» (Ιω. 14,20).

Ίσως παρατηρηθεί ότι η Φιλοκαλία απευθύνεται κυρίως σε μοναχούς, αλλά θα αντιπαρατηρήσουμε ότι είναι προσιτή και ωφέλιμη και σε μη μοναχούς. Γιατί συντελεί στη διαμόρφωση της ψυχής ορθοδόξως, κι επομένως την προστατεύει από ηθικισμούς, που γεννούν αυτάρκεια «εν τοις ελαχίστοις» και μάταιη οίηση. Αλλά επιπλέον παρέχει και πλούσια πνευματικά στοιχεία για βίωση μέσα στον κόσμο, αφού είναι δεδομένη η ιεράρχηση κατά το «Φως μεν μοναχοίς άγγελοι. φως δε λαϊκοίς μοναχοί».

Άξιο και δίκαιο είναι να κλείσουμε τις γραμμές αυτές με τα λόγια του αγίου Νικοδήμου: «...Ελάτε όλοι οι Ορθόδοξοι, λαϊκοί και μοναχοί, όσοι τρέχετε να βρείτε την βασιλεία του Θεού, που υπάρχει μέσα σας, και τον θησαυρό που είναι στον αγρό της καρδιάς σας, δηλαδή τον γλυκύ Ιησού Χριστό. με το σκοπό όπως, αφού ελευθερωθεί ο νους σας από την αιχμαλωσία στα γήινα και από την άτακτη περιφορά του και καθαρθεί από τα πάθη η καρδιά με την αδιάλειπτη και φοβερή επίκληση του Κυρίου μας Ιησού Χριστού, με τη συνέργεια των άλλων αρετών, που διδάσκονται στο βιβλίο αυτό, ενωθείτε πρώτα με τον εαυτό σας και δια του εαυτού σας με τον Θεό, σύμφωνα με την παράκληση του Κυρίου Ιησού προς τον Πατέρα, που είπε: «ίνα ώσιν εν, ως ημείς εν εσμέν». Κι έτσι, ενωμένοι με το Θεό και τελείως αλλοιωμένοι από την ενέργεια και έκσταση του θείου έρωτα, θεωθείτε στο πιο υψηλό επίπεδο, με νοερή αίσθηση και αδίστακτη βεβαιότητα, επανερχόμενοι στον πρώτο σκοπό του Θεού – που ήταν η θέωση του ανθρώπου – να δοξάζετε τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα, τη μία θεαρχικότατη Θεότητα, στην οποία πρέπει κάθε δόξα, τιμή και προσκύνηση στους αιώνες των αιώνων. Αμήν».